COORNHOOP, MOWBRAY

COORNHOOP, MOWBRAY

Links van die wapad, vyf km van die Fort, in die teenswoordige Mowbray het Jan van Riebeeck, tussen 1657 en 1658 aan veertien vryburgers grond gegee. Om die nedersetting teen die diewery van die Hottentotte te beskerm was Van Riebeeck verplig om ’n ry fortjies of redoutes al langs die Liesbeekrivier (voorheen die Amstel) op te rig. Hy het besluit om een by Coornhoop te laat bou en gedagtig daaraan dat die vryburgers hulle hoofsaaklik op die bou van koring moes toelê, het hy dit Fort Coornhoop genoem.

Op 9 Julie 1657 het die Kommandeur self die perseel vir die fort uitgesoek. Werklui is van Fort de Goede Hoop hierheen oorgeplaas en teen die einde van daardie maand is met die bouery begin. Die fort, 5 m x 5 m, is van baksteen op klipfondamente met bo-op ’n hout verskansing gebou. Teen die einde van September was dit reeds voltooi en het korporaal Hendrik van Surwerden en manskap Elbert Dirkz van Emmerick opdrag gekry om dit te beman. Toe in Mei 1659 oorlog teen die Hottentotte verklaar is, is opdrag gegee dat in die geval van gevaar die vrouens en kinders hul toevlug tot Coornhoop moes neem.

Geleë tussen die koringlande, het die fort reeds in 1661 in onbruik en onbeman geraak met die gevolg dat die plaas Coornhoop “met alles wat daarop is gebouwt” op 2 Maart 1664 aan M Coninck in erfpag gegee is. Die daaropvolgende jaar het Coninck dit al weer aan Tielman Hendricx verkoop, wat in 1673 deur die Hottentotte vermoor is.

Die plaas het hierop dikwels van eienaar verwissel en toe dit uiteindelik in 1797 in besit van Servaas van Breda gekom het, moes die ou H-huis – waarvan daar vandag alleen die agterste gedeelte oor is – asook die duiwehok en die aangrensende wynkelders reeds baie oud gewees het. Van Breda het na alle waarskynlikheid verskeie gewels tot die geboue toegevoeg en dit tot een van die fraaiste opstalle op die skiereiland uitgebou.

Gedurende die 19de en die 20ste eeu het dit al hoe meer in verval geraak. Een gebou na die ander is gesloop. Uiteindelik het die Stigting Simon van der Stel die eiendom in 1961 aangekoop en in 1965 gerestoureer. Alleen die duiwehok, waarvan die vooraansig enig in sy soort in die Kaapse boukuns en trouens die suiwerste voorbeeld van die klassieke verhoudinge is, is tot historiese monument verklaar.

(Geproklameer 1966)

Foto: AF Trotter • Die Duiwehok, Coornhoop 1896 • William Fehr-versameling

Bron: Oberholster, J.J. 1972. Die Historiese Monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Die Kultuurstigting Rembrandt van Rijn, pp. 40-41.