25 JUNIE
GEBEURE
1836 – Hendrik Potgieter ontmoet Trichardt in Soutpansberg
1894 – Pres. Kruger verneder
Vanweë die opkommandering van ’n paar Britse onderdane deur die Transvaalse regering, het die Uitlanders hulle op die Britse regering beroep. Die Britse Hoë Kommissaris, sir Henry Loch, het hom gevolglik na Pretoria gehaas. Pres. Paul Kruger het hom self op die Pretoria-stasie ontmoet, waar ’n groot groep uitlanders ’n pro-Britse betoging gehou het. Die skare het “Rule Britannia” gesing, die perde voor die koets uitgespan en terwyl iemand met ’n groot Union Jack voor op die koetsier se sitplek plaasgeneem het, het hulle self die koets met Loch en Kruger daarin na Loch se hotel getrek. Loch is saam met die uitlanders die hotel binne, terwyl Kruger alleen buite gesit het – gestrand in ’n koets sonder perde. Hierdie vernederende insident was vir Kruger en die Transvaalse burgers ’n klap in die gesig.
1905 – Cullinan-diamant ontdek
Die Cullinan-diamant, die grootste diamant wat nog ooit gevind is, is deur Frederick Wells, ’n amptenaar van die Premier-Diamantmaatskappy ontdek. Hy het ’n beloning van £2 000 gekry vir sy vonds, wat 3 025 karaat geweeg het, 11 cm by 6 cm by 5 cm. Dit is genoem na sir Thomas Major Cullinan, stigter en voorsitter van die maatskappy. Na veel oorweging is die steen deur die eienaars van die myn aan die Transvaalse regering vir ’n bedrag van £125 000 verkoop, waarvan 60% in elk geval aan die staat betaal moes word. Op voorstel van genl. Louis Botha, Eerste Minister van Transvaal, is besluit om die diamant aan koning Edward VII van Engeland te skenk, ter herinnering aan die toekenning van selfbestuur aan die voormalige kolonie. Op 7 November 1907 is hierdie idee deur sir Richard Solomon in Londen ten uitvoer gebring. Die verantwoordelikheid om hierdie steen met sy gladde kloofvlak te kloof en poleer is aan die firma Asscher-Broers in Amsterdam opgedra, waar dit in nege groot en 96 kleiner diamante verdeel is, waarvan die grootste (Cullinan I in die Koninklike Septer geset) 530,2 karaat weeg. Cullinan II, ’n steen van 317,4 karaat, is in die Imperiale kroon geset. Hierdie blou-wit edelstene word in die Toring van Londen bewaar. Koning George V het Cullinan I die “Ster van Afrika” gedoop. Dit is een van die wêreld se bekendste stene. Die hoogstaande gehalte van die Cullinan-diamant word bevestig deur die feit dat Cullinan II derde op die wêreldranglys van diamante gereken word.
1915 – Die Halfkroon-fonds gestig
Die Halfkroon-fonds is gestig deur die koerant Het Westen om genl. CR de Wet se boete van tweeduisend pond te betaal wat hom opgelê is weens sy betrokkenheid by die vorige jaar se Rebellie.
GEBOORTES
1900 – Izak David (ID) du Plessis, skrywer en digter († 11 Desember 1981)
Izak David du Plessis is op Philipstown in die Karoo gebore. Die natuur van hierdie streek het ’n diep indruk op sy gemoed gemaak. Telkens kan ’n mens die heimwee daarna hoor opklink in sy poësie. Sy vader was eers onderwyser, toe prokureur op Steynsburg en daarna regsadviseur van die Spoorweë in Kaapstad. ID du Plessis het sy eerste onderrig vanaf 1905 op Steynsburg ontvang. Van 1910 tot 1917 is hy na die Boys’ High School in Wynberg. Hy het nie Afrikaans op skool geleer nie. Hy het aanvanklik Engelse prosa geskryf en sy eerste letterkundige besieling veral van prof. John Clarke ontvang. Hy het van die begin af sterk onder die invloed van die Engelse letterkunde en kultuur gestaan. Du Plessis het aan die Universiteit van Kaapstad gestudeer. Daarna is hy onderwyser en joernalis en lektor aan die Tegniese Kollege in Kaapstad. Later is hy lektor in Nederlands en Afrikaans aan sy alma mater. Sedert 1951 was hy ’n tyd lank kommissaris vir Kleurlingsake. Hy het heelwat gereis: in Europa, in Indonesië en na Suid-Amerika. Hy het, behalwe poësie, ook sketse en verhale geskryf, ligte ontspanningslektuur (sportverhale) en studies oor die kultuur van die Kaapse Maleier. Hy het ’n groot aantal digbundels geskrywe, onder meer: Lied van Ali en ander gedigte (1931); In die Sabie (1932); Land van ons Vadere (1945); Die Sanger, die Bose en die Lied; ’n Volksvers (1955). In 1937 verower hy die Hertzogprys vir poësie. ID du Plessis was ’n oorgangsfiguur na die geslag van Dertig. Hy was dit veral deur die eerlike biegpoësie van sy bundel Stryd (1935). Na Stryd het hy onder die invloed van die jongeres gekom en het hy daarin geslaag om sy vers te verfyn.
STERFTES
2016 – Wille Martin, skryfster (* 7 November 1934)
2016 – Adam Small, akademikus, digter en dramaturg (* 21 Desember 1936)
Adam Small was ’n skrywer en een van die belangrikste Afrikaanse verteenwoordigers van die Swartbewussynsbeweging. Small het veral bekend geword deur sy gedigte en toneelstukke. Hy is veral bekend om sy aktualiteitspoësie en die belangrike drama Kanna hy kô hystoe.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
