26 SEPTEMBER
GEBEURE
1815 – Suid-Afrikaanse Weeshuis ingewy
Die eerste kinderhuis in Suid-Afrika, die Suid-Afrikaanse Weeshuis, is deur ds. JP Serrurier van die Gemeente Kaapstad ingewy.
1900 – Anglo-Boereoorlog: Skermutseling by Burgerpas, Pelgrimsrus
1901 – Anglo-Boereoorlog: Gevegte by Itala en Prospect
Teen die lente van 1901 het genl. Louis Botha sy planne vir ’n inval in Natal gereed gehad. Op 17 September het hy maj. Gouch by Scheepersnek verras en tot oorgawe gedwing. Sonder meer het hulle voortgetrek en nege dae later die grens van Zoeloeland bereik. Op dieselfde dag het genl. Botha die fort Itala aangeval. Die Britte het hewige weerstand gebied, en eers na ’n daglange geveg is die Britte onder leiding van kol. Chapman verplig om terug te val. Aansienlike verliese is aan albei kante gely. Genl. Botha het sy duur oorwinning opgevolg deur ’n groot Britse konvooi op pad na Prospect buit te maak. Genl. JNH Grobler het intussen Fort Prospect aangeval. Met geen kanonne tot sy beskikking nie, moes hy die beleg na enkele ure laat vaar veral as gevolg van die bedreiging van ’n aanrukkende Zoeloemag. Die beperkte welslae by Itala en Prospect het genl. Louis Botha laat besluit om van sy Natal-inval af te sien.
1914 – Afrikanerrebellie
’n Afdeling Unietroepe onder bevel van kolonel Grant steek die Oranjerivier by Ramansdrift oor en trek ’n entjie in Duitswes-Afrika in. Die Duitsers onder luitenant-kolonel Von Heydebreck val hulle by Sandfontein aan. Die Unietroepe gee na ’n hewige geveg oor.
1950 – Sasol (Die Suid-Afrikaanse Steenkool-, Olie- en Gaskorporasie) geregistreer
Die Suid-Afrikaanse Steenkool, Olie- en Gaskorporasie Beperk, bekend as Sasol, is op 26 September 1950 as maatskappy geregistreer. Aangestel in die eerste direksie was FJ du Toit as voorsitter en PE Rousseau as besturende direkteur. Die geskikste plek vir die oprigting van die fabriek was die noordoostelike hoek van die Vrystaat, waar ’n groot steenkoolveld geleë is, en naby die Vaalrivier wat as waterbron dien. Die nabygeleë Witwatersrand as die land se belangrikste afsetgebied vir Sasol se produkte, was ’n verdere voordeel. Konstruksie het geduur van 1951 tot 1955, en aan die einde van daardie jaar is die eerste “bloupomp”- of Sasolpetrol geproduseer. Die Sasol-proses bestaan daaruit dat steenkool in teenwoordigheid van suurstof en stoom vergas word. Die ru-gas word gesuiwer en ondergaan daarna die Fischer-Tropsch-sinteseproses waaruit vloeibare petroleum- en petro-chemiese produkte verkry word. Sasol verskaf ook industriële gas aan die nabygeleë Witwatersrandgebied. Waar eertydse landbougebied was, is vandag die dorp Sasolburg, verskeie ander nywerhede wat hulle grondstowwe van Sasol aankoop en die ru-olieraffinadery Natref, waarin Sasol die beherende aandeel besit in vennootskap met die Franse Total-maatskappy en die Nasionale Oliemaatskappy van Iran (NIOC). Op 5 Desember 1974 is die oprigting van ’n tweede Sasol aangekondig. Sedertdien het die dorp Secunda op die Oos-Transvaalse hoëveld verrys. In 1974 is beraam dat Sasol in 1980 sowat 30% van die verwagte vraag na motorbrandstowwe sou voorsien. Gedurende die middel negentigerjare het Sasol ander gas- en steenkoolorganisasies genader om gesamentlike maatskappye te vorm; Sasol besit nou ’n groot aandeel in die Oryx GTL aanleg in Qatar, wat in 2007 tot stand gekom het. In 2001 het Sasol ook deel geword van die chemiese organisasie Condea wat hoofsaaklik in Europa en Amerika funksioneer. In 1992, 1993 en 1994 was Sasol die groot borg van die Jordan Grand Prix en die Formule Een Wêreldkampioenskap. Sasol was ook ’n keer die borg van die Springbokke se truie en is steeds die borg vir Sasol Tigers Aerobatic, die span wat die Aero L-29 Delfin vlieg. In 1979 was Sasol ook ’n borg van die Suid-Afrikaanse Nasionale Jeugorkes en het hulle hierdie stigting vir baie jare bly borg.
1986 – Belydenis van Belhar
Die Sinode van die NG Sendingkerk het ná jare van voorbereiding en besprekings die Belydenis van Belhar aanvaar.
1992 – De Klerk en Mandela bereik ooreenkoms
President FW de Klerk en ANC-leier Nelson Mandela bereik ’n ooreenkoms oor ’n proses om meerderheidsregering in Suid-Afrika te vestig.
GEBOORTES
1897 – Prof. James Leonard Brierley Smith, igtioloog wat die selakant geïdentifiseer het († 8 Januarie 1968)
James Leonard Brierley Smith, meer bekend J.L.B. Smith, was ’n Suid-Afrikaanse igtioloog, organiese skeikundige en professor. Hy het bekend geword toe hy die selakant geïdentifiseer het. Daar is vroeër geglo dat die Selakant reeds uitgesterf het.
1922 – Hester Henriëtte Grové, skrywer en dramaturg († 15 Desember 2009)
Henriëtte Grové was ’n Afrikaanse skrywer en dramaturg wat die Hertzogprys in albei genres gewen het.
Hester Henriëtte Venter het in 1938 aan die Hoërskool Gimnasium in Potchefstroom gematrikuleer en in 1939 aan die destydse Potchefstroomse Universiteitskollege begin studeer. In 1941 het sy haar BA-graad met Afrikaans en Engels as hoofvakke met onderskeiding behaal. Die magisterbeurs van UNISA is aan haar toegeken, maar sy het dit van die hand gewys. In 1942 het sy haar universiteits-onderwysdiploma verwerf.
In 1945 is sy met prof. AP Grové getroud, en in 1949 het die egpaar na Pietermaritzburg verhuis, waar prof. Grové as dosent in Afrikaans en Nederlands aan die plaaslike universiteit verbonde was. In hierdie tyd was sy ’n onderwyseres terwyl sy ook saam met onder meer Monica Breed en Philip Grobbelaar by die Durbanse Afrikaanse tak van die SAUK gewerk het. Sedert 1959 het hulle in Pretoria gewoon, waar haar man eers dosent en later professor aan die Universiteit van Pretoria was.
Haar eerste verhale is in 𝘋𝘪𝘦 𝘉𝘳𝘢𝘯𝘥𝘸𝘢𝘨, 𝘋𝘪𝘦 𝘏𝘶𝘪𝘴𝘨𝘦𝘯𝘰𝘰𝘵, 𝘚𝘢𝘳𝘪𝘦 en 𝘋𝘪𝘦 𝘛𝘢𝘢𝘭𝘨𝘦𝘯𝘰𝘰𝘵 gepubliseer en in 1947 het sy onder die skuilnaam Linda Joubert begin skryf. Sy is as ’n randfiguur van die Sestigers beskou en die Hertzogprys is twee keer aan haar toegeken; vir drama in 1981 en vir prosa in 1984. Tydens die Leipoldt-eeufeesjaar van 1980 het sy die radiodrama “Ontmoeting by Dwaaldrif” as opdragstuk vir die SAUK geskryf. Hiervoor is die Hertzogprys in 1981 aan haar toegeken. Haar kortverhaal “Liesbet slaap uit” is vir televisie verwerk en as televisiedrama gebeeldsend. In 1983 het die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys ’n eredoktorsgraad aan haar toegeken.
Sy is op 15 Desember 2009 in die ouderdom van 87 jaar oorlede.
STERFTES
2021 – Franz Marx (*21 Maart 1942)
Franz Marx was ’n Afrikaanse akteur, draaiboekskrywer, regisseur en vervaardiger.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Langner, Danie & Raath, Andries. 2014. Die Afrikanerrebellie 1914-1915. Pretoria: Kraal Uitgewers.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
