28 MEI
GEBEURE
1900 – Anglo-Boereoorlog: Slag by Klipriviersberg (Doornkop), ZAR wat twee dae sou duur
1900 – Anglo-Boereoorlog: Geveg by Kheis, Kaapkolonie
GEBOORTES
1881 – Prof. Daniël Francois (DF) Malherbe, digter en dramaturg († 12 April 1969)
Daniel Francois Malherbe is in Daljosafat, naby Paarl, gebore. Hy het grootgeword in ’n sfeer wat gedruk was in liefde vir land, volk en taal. Sy vader, PJ Malherbe, was ’n wynboer wat op 14 Augustus 1875 een van die stigterslede van die Genootskap van Regte Afrikaners was. In die Gedenkschool der Hugenoten, waar hy saam met AG Visser en Totius gestudeer het, is sterk nadruk gelê op vaderlandsgeskiedenis en Bybelkunde.
Die pleganker van sy lewe en sy werke was godsdienssin en volksliefde. Nadat hy die BA-graad aan die Victoria College op Stellenbosch verwerf het, is hy sonder enige voorkennis van Duits na Duitsland, waar hy na ’n aantal jare die DLitt-graad magna cum laude aan die Universiteit van Freiburg behaal het.
Terug in sy vaderland, was hy eers dosent aan die Hugenote-Seminarie op Wellington en sedert die begin van 1907 skoolhoof op Carnarvon. ‘n Tyd lank het hy lesings aan sy Alma Mater op Stellenbosch behartig, totdat hy op versoek van genl.. J.B.M. Hertzog op 7 Februarie 1910 as professor in moderne tale met lesings in Frans en Duits, aan die Grey-Universiteitskollege begin het. Bloemfontein sou sy tuiste wees tot by sy rustige heengaan op 12 April 1969. D.F. Malherbe was ‘n dinamiese mens, ‘n vurige vaderlander, ‘n meevoerende spreker en ‘n besielende dosent.
Na sy terugkeer in Suid-Afrika het hy hom met hooglopende geesdrif in die stryd om die erkenning van Afrikaans gewerp. Sy historiese lesing oor die onderwerp “Is Afrikaans ‘n Dialek?” op 12 Oktober 1906 in die Goodnowsaal in Wellington het groot indruk gemaak en orals beroering gebring. Hy het ‘n leidende aandeel gehad in die stigting van die Afrikaanse taalvereniging in Kaapstad, en in Bloemfontein het hy onverskrokke geveg vir die regte van sy moedertaal.
Sy eerste letterkundige werk was ‘n digbundel Karoo Blommetjies (1909), wat hy geskryf het terwyl hy skoolhoof op Carnarvon was. Dit is opvallend dat sy laaste werk, Agterland, ook ‘n digbundel was, geskryf toe hy al diep in die tagtig was. Hoewel by uitstek ‘n prosaskrywer, word sy verse gereeld in bloemlesings opgeneem, is sy toneelstukke en een bedrywe nie sonder betekenis nie en het hy ook enkele verdienstelike kortverhale geskryf. Voorts het hy werke van Shakespeare en Schiller vertaal en af en toe resensies geskryf. As professor het Malherbe wye bekendheid verwerf.
Sy prosa het ‘n sterk ritmiese inslag, is oorwegend liries en beeldend, met ruisende en sonore volsinne. Hy is by uitstek simbolies en romanties by wie die klemtoon altyd op die kernidee val. Sy pragtige prosa wat bladsye en bladsye bevat wat niks anders is as ‘n uitbundige loflied oor die adel van die arbeid nie, word gekenmerk deur meeslepende sfeer uitdrukking en gevoelige natuur uitbeelding.
Sy eerste roman, Vergeet Nie, was in baie opsigte ‘n verrassing. Meteens het daar vernuwing gekom wat taal, styl en struktuur betref. Met sy Bybelromans en sy Trekker trilogie het hy aandag getrek en sy gewildste romans is waarskynlik Hans-die Skipper, Die bergstroom Ruis en Die Hart van Moab. Die kritiek dat sy styl te oorlaai en to ornamenteel is, is egter nie sonder regverdiging nie.
In 1918 is hy aangestel as professor in Afrikaans aan die Grey-Universiteitskollege, waar hy ook van 1929 tot 1934 rektor was. Hy het ’n belangrike aandeel in die stigting van die Suid-Afrikaanse Akademie gehad en hy het dekades lank opgetree as redakteur van hierdie liggaam se Tydskrif vir Wetenskap en Kuns.
Van die Akademie het hy drie keer die Hertzogprys vir sy romans ontvang, die Stals-prys vir sy taalwetenskaplike werk en ’n erepenning vir sy waardevolle bydrae as taaladviseur vir die Bybelvertaling in Afrikaans. Van die FAK het hy die Erepenning vir Volksdiens vir sy kultuur werk ontvang en vyf Suid-Afrikaanse universiteite het hom met ’n eredoktorsgraad vereer.
STERFTES
1911 – Stefanus Jacobus du Toit, predikant, stryder en stigter van die GRA (* 9 Oktober 1847)
Stefanus Jacobus du Toit is op 9 Oktober 1847 op Dal Josafat by die Paarl gebore. Hy het sy skool- en teologiese opleiding respektiewelik aan die Paarlse Gimnasium en die Kweekskool op Stellenbosch ontvang. SJ du Toit was onder die invloed van Arnoldus Pannevis ’n vurige voorvegter vir Afrikaans as selfstandige taal. Sy politiek-nasionale doelstelling – “om te staan vir ons taal, ons nasie en ons land” – het hy deur die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) op 14 Augustus in 1875, met as spreekbuis Die Afrikaanse Patriot, die Afrikanerbond in 1879 en sy aandeel in die opstel van die Afrikaanse Volkslied, bevorder. Hy kan daarom as die eerste Afrikaanse Nasionalis beskou word.
In 1882 het hy Superintendent van Onderwys in Transvaal geword. Sy onderwyswet het die onderwys in die Republiek bevorder. Sy eersug en betrokkenheid by Transvaalse politieke aangeleenthede soos die Wesgrens-kwessie, die Pretoria-Konvensie, aandele-spekulasies in die Goudstad, leerstellige aangeleenthede en sy teenkanting teen die regering se konsessiebeleid, het hom in regeringskringe ongewild gemaak. In 1888 het hy as Superintendent van Onderwys bedank en hom weer in die Paarl gaan vestig waar hy hom met die vertaling van die Bybel in Afrikaans, ’n taak deur die GRA in 1885 aan hom opgedra, besig gehou het. Hy het dus ook ’n baanbreker op die gebied van die Afrikaanse Bybelvertaling geword. Na sy terugkeer na die Paarl het hy die beleidsrigting van Die Patriot gewysig. Sy kritiek op die Krugerbewind en pleidooie vir konsiliasie tussen Brits- en Afrikaanssprekendes het hom verder van sy mede-Afrikaners vervreem. Die gevolg was dat die Eerste Taalbeweging waarvan hy die vader was, teen 1900 doodgeloop het.
In sy tweede Paarlse tydperk het ds. SJ du Toit egter verbasend veel ter bevordering van die Afrikaanse taal en letterkunde sowel as oor algemene en godsdienstige onderwerpe gepubliseer. Hy het verskeie Afrikaanse boeke geskryf soos Die Koningin van Skeba in 1897, die eerste Afrikaanse gepubliseerde drama. Hy het ook gedigte geskryf, maar hulle is nooit gebundel nie. Hy is algemeen beskou as die “Vader van die Afrikaanse taal; stigter van die Afrikanerbond, en stryder van die Calvinisme” – die inskrywing op sy graf. In sy lewe was hy predikant van die NG Kerk, Calvinistiese teoloog, Bybelvertaler, leier van die Eerste Afrikaanse Taalbeweging, skrywer, Superintendent van Onderwys in Transvaal, en koerant- en tydskrifredakteur. Op besoek aan Calvinia in Augustus 1910 het sy perdekar omgeval. Die ernstige beserings wat hy in die ongeluk opgedoen het, het uiteindelik gelei tot sy sterwe op hierdie dag op Kleinbosch, Dal Josafat.
1922 – Jan Daniël Cilliers, digter (* 16 Februarie 1854)
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
