8 SEPTEMBER

GEBEURE

1682 – Halley se komeet

Simon van der Stel, goewerneur aan die Kaap, maak in sy dagboek ’n aantekening met betrekking tot Halley se komeet wat sy verskyning in die Suidelike Halfrond gemaak het.

1886 – Delwers stroom na Witwatersrand

Duisende delwers, fortuinsoekers stroom na die Witwatersrand nadat gouddelwerye amptelik toegelaat en erken was.

1900 – Anglo-Boereoorlog: Paardeplaats

Genl. Buller, met 12 000 man en agt-en-veertig gewere, val die posisie van Genl. Botha by Paardeplaats, naby Lydenburg aan en Botha, met sy 2000 man ontruim sy posisie.

1914 – Oorlog na Duitse Suidwes-Afrika

Genl. Louis Botha kondig aan dat die Suid-Afrikaanse regering besluit om die oorlog na die Duitse Suidwes-Afrika te neem.

1914 – Afrikanerrebellie

In Duitswes-Afrika word die sogenaamde Suid-Afrikaanse Vrykorps gestig. Die bevelvoerder was Andries de Wet. Tussen 100 en 150 Afrikaners wat in Duitswes gewoon het, het daarby aangesluit.

GEBOORTES

1835 – Ds. Nicolaas Jacobus (NJ) van Warmelo, baanbrekerpredikant en patriot († 21 April 1892)

Jacobus Nicolaas Boshof, vername penvoerder vir die Voortrekkers en eerste staatshoof uit die Voortrekkergeslag, het sy openbare diens as klerk van die siviele kommissaris in 1824 in Graaff-Reinet begin. In 1838 het hy die Voortrekkers in Natal, wat feitlik leierloos was, besoek; hulle het dadelik van sy bestuurstalente gebruik gemaak om instruksies vir alle burgeramptenare op te stel. Hy het ook ’n simpatieke en histories belangrike uiteensetting van die redes vir die Groot Trek opgestel. As voorsitter van die Natalse Volksraad, was hy in 1842 verplig om te onderhandel oor die oorgawe van Natal. In 1855 is hy tot President van die Oranje-Vrystaat gekies en moes hy ’n jong republiek wat ekonomies en polities wankelend was, opbou. So word hy grondlegger van die Vrystaatse staatsdiens en die latere Modelrepubliek en poog hy om die burgers deur die orde en reg lojaal aan hulle owerheid te maak. Hy het in Maart 1859 bedank en is op 21 April 1881 in die distrik Pietermaritzburg oorlede.

1851 – Johannes Henoch (Jannie) Marais, kampvegter vir Afrikaans en weldoener († 30 Mei 1915)

JH Marais is op 8 September 1851 gebore en het op 30 Mei 1915 onverwags by die Montagubad (in die huidige Wes-Kaap) gesterf. Hy was die jongste van tien kinders en bring sy jeugjare deur op Coetzenburg, Stellenbosch. Hy ontvang tuisonderrig en gaan ook skool aan die Stellenbosch Gymnasium, die voorloper van die Victoria Kollege en die Universiteit van Stellenbosch. As negentienjarige gaan hy in Augustus 1870 saam met sy drie broers na die Vaalrivier-diamantdelwerye.

1901 – Hendrik Frensch Verwoerd, Eerste Minister van Suid-Afrika († 6 September 1966)

Hendrik Frensch Verwoerd is in Amsterdam uit die huwelik van ’n Nederlandse egpaar wat tot die Christelike-Gereformeerde geloof behoort het, gebore. Dit was ’n feit wat die lewe van hul seun diep sou beïnvloed. Die seun is gebore net in die tyd toe die Engelse Oorlog in Suid-Afrika gewoed het. Die egpaar Verwoerd het, soos dit met alle Nederlanders die geval was, diep met die Afrikaanse volk gesimpatiseer. Dit het hulle in 1903 na die einde van die oorlog laat besluit om na Suid-Afrika te emigreer. Die vader het hom as bouaannemer in Wynberg naby Kaapstad gevestig. Hier het die jong seun sy eerste skoolonderrig ontvang – alles in Engels. Die vader, wat in naweke sendingwerk onder die nie-blankes gedoen het, het die drang gevoel om al sy aandag aan kerklike werk te wy. Hierop het die gesin in 1914 na Bulawayo in Rhodesië verhuis, waar die vader in diens van die Nederduitse Gereformeerde Kerk getree het. In 1918 is die gesin na Brandfort in die Vrystaat. Na ’n skitterende skoolloopbaan het die jong Verwoerd hom in 1919 aan die Universiteit van Stellenbosch as student laat inskryf. Sy studieloopbaan was net so skitterend. In 1925 het hy die doktorsgraad in Sielkunde behaal. Op 28-jarige leeftyd is hy tot professor benoem. In 1932 het hy professor in Sosiologie geword. As sodanig was hy een van die leidende figure met die volkskongres oor die armblankevraagstuk wat in Oktober 1934 in Kimberley gehou is. In 1937 het Verwoerd hoofredakteur van die pas gestigte dagblad, Die Transvaler, in Johannesburg geword. As sodanig was Verwoerd spoedig een van die vernaamste manne in die Nasionale Party. Hy het veral bekendheid verwerf vir die wyse waarop hy die republikeinse ideaal gepropageer het. In 1948 het hy lid van die Senaat geword. Sy optrede hier was sodanig dat hy reeds in 1950 tot Minister van Naturellesake in die Kabinet van dr. Malan benoem is. Verwoerd kan inderdaad die grondlegger van die beleid van aparte ontwikkeling genoem word. Onder die wette wat hy ingedien het, was die van Bantoe-onderwys, selfbestuur vir die Bantoe, die ekonomiese ontwikkeling van die tuislande, die opruiming van agterbuurte en die administrasie van die Bantoe in stedelike gebiede van die vernaamste. Op 2 September 1958 is hy tot Eerste Minister aangewys. In hierdie hoedanigheid was een van sy eerste stappe om deur middel van ’n volkstemming van Suid-Afrika ’n republiek te maak. Dit het op 31 Mei 1961 gebeur. Suid-Afrika het daarna uit die Britse Statebond getree. In sy bewind as Eerste Minister is ’n hele aantal stappe van vêrreikende betekenis gedoen. So is begin met die opdamming van die water van die Oranjerivier, die bou van ’n kernreaktor, die skepping van ’n wapenbedryf, die stigting van ’n Ekonomiese Adviesraad en die verlening van selfbestuur aan die Transkei. Dit was ook tydens sy bewind dat Suid-Afrika te doen gekry het met die vraagstukke in verband met Suidwes-Afrika en Rhodesië. Op 6 September 1966 is Verwoerd in die saal van die Volksraad deur Demetrio Tsafendas, ’n bode wat ’n skisofreen was, om die lewe gebring.

STERFTES

1916 – Hendrina Johanna Susanna Joubert (geb. Botha), die vrou van Piet Joubert (* 27 September 1830)

Hendrina Johanna Susanna Joubert (geb. Botha) is op Richmond in Kaapland gebore. Haar moeder is met haar geboorte oorlede, en sy het by haar grootouers Botha grootgeword. Toe sy ses jaar oud was, het die Bothas hulle by die Groot Trek aangesluit. Hendrina Botha het die vernaamste Trekgebeurtenisse tot in Natal meegemaak, en na die inbesitneming van Natal deur die Engelse het die Bothas na Transvaal verhuis. Hulle het hulle op Potchefstroom gevestig, waar Hendrina Botha op 2 April 1851 met Piet Joubert, die latere krygsheld en kommandant-generaal van die ZAR, getroud is. Tien kinders is uit die huwelik gebore. Anders as ander vroue, het Hendrina Joubert haar man gereeld op sy vele politieke en krygsekspedisies vergesel. Sy het altyd net buite die gevegslinies kamp opgeslaan en telkens gewondes verpleeg soos met die Slag by Amajuba. In haar laaste jare het hierdie dapper Boerevrou steeds die belange van haar volk op die hart gedra en lei sy die optog in 1914 in verband met die vrystelling van die Rebelle. Sy is twee jaar later op 8 September 1916 in Pretoria oorlede.

2016 – Johan Botha, tenoor (* 19 Augustus 1965)

Johan Botha was ’n Suid-Afrikaanse tenoor. Hy maak sy debuut in 1989 op die verhoog van die munisipale teater in Roodepoort as Max in Der Freischütz. Sy internasionale deurbraak kom in 1993 by die Opera de la Bastille as Pinkerton in Puccini se Madama Butterfly. Sedertdien het hy opgetree by toonaangewende operahuise oor die wêreld soos die Metropolitan Opera, Weense Staatsopera, Opera Australia, Royal Opera House (Londen), La Scala, en die Salzburg Festival. Hy is op 8 September 2016 na ’n stryd teen kanker oorlede.