DIE VONK WAT DIE OORLOGSKRUIT LAAT ONTPLOF HET
Op 27 Februarie vier Afrikaners Majubadag, daardie geskiedkundige dag toe patriotisme en volkstrots – saam met goeie skuts, geniale strategie en ’n skeut geluk – tot ’n oorwinning vir die Boer teen Brit gelei het. Maar wat het die deurslag gegee wat tot dié kortstondige oorlog gelei het?
JC Steyn skryf in sy Afrikanerjoernaal dat die nuwe liberale regering in Engeland van WE Gladstone op 8 Junie 1880 geweier het om die onafhanklikheid te herstel – dít was die laaste strooi. Die Transvalers het al hoe meer wapens en ammunisie gekoop, wat handig te pas gekom het toe die vonk eindelik die kruit laat ontplof het.
Die tafel is gedek toe 130 burgers van Skoonspruit naby Potchefstroom onder kommandant PA Cronjé die landdros in Oktober meegedeel het dat hulle net bereid was om aan hul wettige regering belasting te betaal. Een van die manne wat geweier het, was Pieter Bezuidenhout. Die balju het toe sy wa gekonfiskeer om op ’n veiling te verkoop. Die opbrengs sou gebruik word om sy belastingskuld te delg.
Op die dag van die veiling, 11 November 1880, het Cronjé en sy burgers weer opgedaag, die afslaer van die wa afgesmyt en dit vir Bezuidenhout teruggegee. Sir Theophilus Shepstone, wie uit Brittanje gestuur is om Suid-Afrika te annekseer, se opvolger, kol. Owen Lanyon – vir die Boere sommer Lang Jan – was bly oor hierdie openlike verset. Hy het reeds lank gesoek na ’n geleentheid om kragdadig teen die Boere op te tree. Hy het die redakteur van De Volkstem, JF Celliers, in hegtenis geneem omdat hy geskryf het dat die Afrikaners net onder protes hul belasting sou betaal. Verder het Lanyon troepe gestuur om Cronjé en Bezuidenhout te laat vang.
Ook die leiers van die Transvalers, Paul Kruger en Piet Joubert, het besef dat die tyd van protes verby is. Hulle het ’n nuwe volksvergadering belê, wat van 12 tot 16 Desember op die plaas Paardekraal gehou is. Aan Lang Jan se proklamasie wat die vergadering verbied het, het die Boere hulle nie gesteur nie. Op 13 Desember het die vergadering die wettige gesag van die Volksraad herstel en die volgende dag het hulle ’n verbond afgelê dat hulle sal veg tot die vryheid herstel is. Dit is met ’n klipstapel beaam. Daarop is die Vierkleur gehys en Cronjé is dié dag met ’n gewapende mag na Potchefstroom om die proklamasie te laat druk en versprei.
Terwyl die burgers op 16 Desember deur die strate ry, het die Britte op hulle geskiet. Dit was die eerste skote in die Transvaalse Vryheidsoorlog.
Die laaste skote sou op Majubaberg geskiet word. Die Britse generaal George Pomeroy Colley en sy manne het geen aanval verwag nie en toe die eerste Boere sigbaar word, was hul kanonne verkeerd gestel. Sarsie na sarsie het die Britte getref en paniek het uitgebreek. Colley, wat die vlugtendes probeer keer het, is noodlottig getref. Nog 92 offisiere en manskappe het omgekom en 134 is gewond. Aan Boerekant het een gesneuwel en is vyf gewond. Dit was een van die skitterendste militêre oorwinnings van die Afrikaner, wat tot vandag toe aan die einde van Februarie op Majubaberg herdenk word.
deur Petronel Fourie
