JOHANNESBURG-KONSENTRASIEKAMP

Johannesburg was ’n ongewone kamp deurdat dit die enigste stedelike kamp in die hele stelsel was. Soos Pretoria, het Johannesburg vanaf die begin van die oorlog groot getalle vlugtelinge gehad wat hulp nodig gehad het, en dit het toegeneem met die aankoms van die Britte. Terwyl baie mense gehuisves is in die huise van die Uitlanders wat na die kus vertrek het, het ’n soort kamp waarskynlik redelik vroeg ontstaan, sekerlik teen Desember 1900. Aan die einde van Desember 1900, het Emily Hobhouse opgemerk dat daar gerugte was van “een of ander tronkkamp” in Johannesburg met 4000 vroue en kinders. Met sy myne en samestellings het die dorp blykbaar genoeg verblyf gehad en in die vroeë dae is sommige vroue in die manskwartiere by Robinson’s Deep en Village Deep gehuisves.

Uiteindelik was die kamp egter by Turffontein – die Johannesburgse renbaan – waar die mense op die tribune gewoon het. Alhoewel hulle betreklik waterdig kon gewees het, was die staanplekke nie ideaal nie, aangesien dit donker en bedompig was, en dit was nie lank nie voordat die superintendent kloktente vir die gevangenes aanbeveel het. Intussen is sommige skure gebou terwyl ander mense in nabygeleë voorstede gehuisves is, wat administrasie baie moeilik gemaak het. Desnieteenstaande was die Dameskomitee aangenaam onder die indruk van die Johannesburgse kamp toe hulle dit in September 1901 besoek het en dit beskryf het as in ’n “bekoorlike situasie”. Hulle was veral getref deur die kwaliteit van die verblyf wat hulle as beter beskou het as in enige ander kamp wat hulle besoek het, en hulle het die superintendent as bedagsaam en doeltreffend ervaar. Dr. Franks, wat die kamp vroeër in Julie 1901 besoek het, het opgemerk dat daar min rede vir klagtes sou wees as elke burgerkamp so goed soos hierdie een bestuur word.

Die vroegste superintendent, kaptein Snowden, is deur AA Noble vervang toe die kamp in 1901 in burgerlike administrasie oorgegaan het. Noble het ’n besonder moeisame taak gehad, want hy was ook verantwoordelik vir die hulpbehoewende dorpsvlugtelinge. Nietemin blyk dit dat hy een van die bekwaamste van die kampsuperintendente was. Die kamp is nie net doeltreffend nie, maar met deernis bestuur en die Dameskomitee het opgemerk dat die mense Noble met ’n “aangename glimlag” gegroet het waar hy ook al gegaan het. Ongelukkig was die kampverslae wat hy geskryf het, oor die algemeen kort en bondig, en dit het grootliks oor administratiewe aangeleenthede gehandel, daarom was dit moeilik om veel inligting oor die lewe in die Johannesburg-kamp te kry.

Johannesburg was nie sonder sy probleme nie. Aan die begin was gesondheid ’n groot bekommernis. Baie van die mense was brandarm. Die Britse owerhede het hulle beskryf as “lae klas”, “hopeloos, hulpeloos, siek en ongedierte-geteister”. Soos in Pretoria, het masels vroeg en baie ernstig toegeslaan. Aanhoudende diarree en seer oë het op groter gesondheidsprobleme gedui. Dit was veral moeilik om die kampe wat naby groot dorpe was, vry van siektes te hou, en infeksies blyk volop in Johannesburg te wees. Masels is opgevolg deur skarlakenkoors, kinkhoes en pampoentjies, alhoewel nie een die tragiese gevolge van die masels gehad het nie en streng isolasie het die ergste gevolge weggehou. Die swak gesondheid het daartoe gelei dat die NG Kerk ’n deputasie na die owerhede gestuur het om teen toestande, veral onder die mense by Robinson Deep, te betoog. Die eerste dokter, dr. Crozier-Durham, kon die omstandighede nie verduur nie en is vervang deur dr. Herbert Crook, wat voorheen op die myne gewerk het. Crook is op sy beurt deur dr. Robert James opgevolg.

Die skaal van rantsoene, wat families van mans op kommando van vleis ontneem het, is dadelik laat vaar en in die begin het gevangenes ook groente ontvang. Die gehalte van die kos het egter redelik vinnig verswak. Noble het nietemin probeer om ’n ekstra rantsoen vleis te verskaf, nadat dr. Crook in kennis gestel is dat vars vleis ’n doeltreffende voorkoming teen skeurbuik is. Alhoewel oonde voorsien is om brood te bak, was vleis steeds swak (dit wat in Johannesburg self verkoop is, was ongeskik vir menslike gebruik). Toe blikvleis bekend gestel is, het die kampinwoners gekla dat dit hulle maagprobleme gee. Die superintendent was simpatiek omdat hy gevoel het dat die afwesigheid van vars groente die klagte eg maak. Terselfdertyd is opgemerk dat disenterie baie algemeen was, asook skeurbuik onder die kinders. Een verbetering was die bestaan ​​van ’n sopkombuis vir die kinders, lank voordat hulle in die ander kampe ingebring is.

Die aanslag van siektes, die vreemde, bedompige verblyf en die aaklige kos kan dalk verduidelik hoekom Hobhouse en ander na Johannesburg-kamp as besonder sleg gewys het. Toestande was, om die waarheid te sê, so kritiek dat sir Alfred Milner in April 1901 vrae begin vra het, baie maande voordat hy aktief in die kampe as geheel belanggestel het. In dieselfde maand het die Boerevroue Lord Kitchener versoek om toegelaat te word om na hul huise terug te keer, met die versoek dat “hulle in alle gevalle sonder uitsondering ontneem is van die vrye, vars, ope lug en die gesonde en voldoende voeding waaraan hulle gewoond was van die dae van hulle geboorte af”. Nog ’n ernstige probleem was dr. Crook, want die Boeregesinne het gewoonlik sterk gereageer op die houdings van die kamppersoneel. Crook het duidelik hardhandig met die kampmense omgegaan, tot op die punt dat sommige beweer het dat hy pasiënte in die hospitaal geslaan het. Gerugte was algemeen in die kampe en daar is geen bewyse om te glo dat Crook so boosaardig opgetree het nie, maar hy het duidelik geen deernis gehad nie.

Nadat die aanslag van die eerste maselsepidemie verby is, het sterftes in die Johannesburg-kamp trouens afgeneem in vergelyking met baie van die ander kampe. Die kamp was relatief gesond aangesien die gemiddelde sterftesyfer laer as die gemiddeld in ander kampe was.

Noble het, op ’n meer positiewe noot, gevoel dat die hospitaal goed gefunksioneer het. Hy het dit as ruim beskryf, terwyl die Boere se jong “proefverpleegsters” besonder bevredigend was. Die hospitaal is gou verdubbel in grootte, grootliks om te help met tifuspasiënte wat altyd gehospitaliseer is, anders as die maselsgevalle, hoewel die siekte as lig beskryf is. Die dokter het roetineklagtes oor die vuilheid van die kampinwoners gemaak, maar in die Johannesburg-kamp was daar min weerstand teen die hospitaal, miskien omdat klein kinders by hul ma’s gelos is en die besoekure ruim was, alhoewel dr. Crooks aanvanklik “dwang gebruik” het om mense in die hospitaal te kry. Toe skarlakenkoors in Johannesburg uitgebreek het, was die kamp geïsoleer en die inwoners is verhoed om óf besoekers te hê óf die dorp in te gaan.

Ten spyte van die armoede van baie van die inwoners, kon mense hul rantsoene aanvul, want die kampwinkel het goed gevaar en sowat £50 se goedere per dag verkoop. Dit het vrugte en groente asook kaas, piekels en lekkers ingesluit. Die Boere was uiters lief vir soetgoed, het die Dameskomitee opgemerk. ’n Persentasie van die wins uit die winkel is gebruik om klere aan behoeftiges te voorsien.

Soos ’n mens in so ’n goed bestuurde kamp kan verwag, is die skool ook suksesvol bedryf. Toe dr. Franks die kamp in Julie 1901 besoek het, is hy getref deur die “gesonde, mollige en gelukkige toestand” van die kinders. Oral is speletjies gespeel met die geluid van gelag. Boonop was daar ook ’n leeskamer vir die manne waar Engelse joernale soos Black and White, Ally Sloper en The Graphic beskikbaar was. Die manne het ook kaart gespeel en speelgoed gemaak of dasse geknoop.

Toe die vrede gesluit is, het Noble berig dat die nuus goed ontvang is en dat die mans die eed van getrouheid sonder teenstand afgelê het. Repatriasie het vinnig plaasgevind, met gesinne van ander distrikte wat na die naaste kampe oorgeplaas is en ander wat na hul eie huise kon terugkeer. Teen Julie 1902 was daar net 540 mense in die kamp oor. Sedert die wedrenbyeenkoms teen Augustus 1902 hervat is, het die oorblywende 100 of wat hulself in ongewone omstandighede bevind, omring deur die aktiwiteite van perdewedrenne. Die kamp is teen die einde van Oktober 1902 gesluit.

deur Daantjie Badenhorst