TT CLOETE (1924-2015)

Prof. TT Cloete kan as die moderne Totius beskou word aangesien hy verantwoordelik was vir die berymings van die Psalms soos dit in die huidige Liedboek van die Kerk voorkom.

Theunis Theodorus Cloete is op 31 Mei 1924 op Vredefort in die Vrystaat gebore. Hy het tot in 1939 op dié dorp skoolgegaan en in 1941 aan die Hoërskool Monument in Krugersdorp gematrikuleer. Hy het in 1942 begin om aan die Universiteit van Pretoria in die teologie te studeer, maar polio het ’n einde aan sy studies gemaak. Terwyl hy van hierdie siekte herstel het, het hy in die letterkunde begin belangstel en in 1945 sy studie in letterkunde onder prof. Gerrit Dekker aan die destydse Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys (PU vir CHO) begin. In 1947 het hy die BA-graad behaal, in 1948 die Universiteits-onderwysdiploma en in 1949 die MA-graad, almal met lof. Sy verhandeling vir die MA-graad was “NP van Wyk Louw se siening van die geestelike lewe as teen-natuurlike en sy profeetskap daarvan”. In 1949 was hy tydelik dosent aan die PU vir CHO en onderwyser by die Hoërskool Gimnasium. Aan die einde van 1949 het hy na Nederland vertrek en onder leiding van NP van Wyk Louw het hy sy studie aan die Gemeentelijke Universiteit in Amsterdam voortgesit. In hierdie tyd is hy met Anna getroud; twee dogters en drie seuns is uit die huwelik gebore.

In Februarie 1953 het hy ’n lektoraat in Afrikaans-Nederlands aan die PU vir CHO ontvang, en later senior lektor geword. In 1962 is hy tot professor bevorder, en het veral bekendheid as literator verwerf. Die volgende jaar het hy egter oorsee gegaan en navorsing in Oxford en Amsterdam gaan doen. Met die stigting van die Universiteit van Port Elizabeth in 1965 het hy ’n professoraat in Afrikaans-Nederlands en Algemene Taal- en Literatuurwetenskap aan hierdie universiteit aanvaar, en die eerste dekaan van die Fakulteit Lettere daar geword, terwyl hy ook op die senaat gedien het. In 1968 het hy egter ’n ernstige operasie ondergaan wat gemaak het dat hy ’n tyd lank in ’n rolstoel was, maar in 1970 het hy teruggekeer na die PU vir CHO as hoogleraar in Afrikaans-Nederlands.

Onder voorsitterskap van prof. Gerrit Dekker het hy op die sensuurraad gedien en in hierdie hoedanigheid het hy André P Brink se roman Kennis van die aand verbied. Hy was ook lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in die Nederlandse stad Leiden. By die Akademie was hy voorsitter van die Letterkundige Komitee terwyl hy ook op die Fakulteitsraad gedien het. Hy het daarby ook onder meer op liggame soos die Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing gedien. In 1975 het hy weens ’n ernstige terugslag in sy gesondheid uit die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, asook ander komitees waarop hy gedien het, bedank en besluit om op sy universiteitswerk te konsentreer. In 1983 het hy weens swak gesondheid as hoogleraar afgetree, maar hy het steeds voortgegaan om Afrikaanse poësie en literêre teorie as buitengewone professor te doseer.

In die 1950’s was hy betrokke by die hersiening van die Afrikaanse Bybelvertaling en in die 1970’s het hy gehelp met die hersiening van Afrikaanse kerkgesange met die oog op die nuwe Psalm-en-Gesangeboek wat in 1978 in gebruik geneem is. Weens sy statuur as digter en wye taalkennis, wat Afrikaans, Engels, Nederlands, Duits, Grieks, Hebreeus, Latyn en Italiaans ingesluit het, is hy in die 1980’s deur die interkerklike komitee vir Psalms getaak om die Psalms nuut te berym. Hy was langer as tien jaar hiermee besig en in 2001 het dit tot ’n einde gekom toe sy nuwe berymings in die Liedboek van die Kerk, wat nou nog in gebruik is, ingesluit is. Sy berymings was nie verwerkings of hersienings van wat in Nederlands of deur Totius gedoen is nie, maar eerder sy eie werk. Hy het die swakhede van Totius se berymings, veral argaïese taalgebruik, oorkom, en in sommige verse het hy die Hebreeuse grondteks na ’n hedendaagse Afrikaans getransponeer. Hy het in 2002 die Andrew Murray-prys vir sy Psalmberymings ontvang, die jaar nadat die kanseliersmedalje van die PU vir CHO die vorige jaar aan hom toegeken is.

Nadat sy vrou nierkanker opgedoen het, het hy haar vir die laaste vier jaar van haar lewe versorg, totdat sy op 2 Mei 2007 oorlede is. Na haar dood het hy by sy seun in Potchefstroom gaan woon. Hy het aanvanklik kanker in sy regterbors opgedoen, maar nadat hy dit laat verwyder het, het die kanker in 2010 in sy linkerbors hervat. Hy is op 29 Julie 2015 oorlede, en sy literêre nalatenskap word by die hedendaagse Noordwes-Universiteit bewaar. In 2015 is ’n reeks video-opnames wat in 2014 vervaardig is en waarin hy oor sy werk aan die Psalmberymings gepraat het, by die Aardklop-kunstefees in Potchefstroom vertoon.

deur Daantjie Badenhorst