10 DESEMBER
GEBEURE
1879 – Protesvergadering op Wonderfontein teen die anneksasie van die ZAR deur 6000 burgers bygewoon
1899 – Anglo-Boereoorlog: Slag by Stormberg
Hierdie slag was een van die belangrikstes in die verloop van die Anglo-Boereoorlog, nie om wat werklik gebeur het nie maar omdat dit deel was van wat die Britte hul Swart Week genoem het. Uit militêre oogpunt was dit ’n skermutseling, amper ’n geveg, maar ’n volwaardige slag was dit nie. Wat wel van belang is, is dat ’n handjievol Boere byna ’n derde van ’n Britse leër gevange geneem het, en dat hul aanvoerder, genl. sir WF Gatacre, wat voor hierdie slag bestempel is as “one of the ablest of British officers” se reputasie só ’n knou toegedien is dat hy met sy tweede flater uit die Britse leër ontslaan is. Stormberg het ’n wêreldwye sensasie veroorsaak en was ’n besondere besieling vir die Boerevolk. Dit is een van die hoogtepunte in die geskiedenis van Noordoos-Kaapland, veral ook omdat so baie Kaapse Kolonialers daarin betrokke was. Dit is een van Stormberge se verhale wat die verbeelding steeds aangryp, veral die menigte legendes wat mettertyd daarom geweef is. Dit het ook destyds die Boere se besetting van Stormberg-stasie, op die hoofspoorlyn van Oos-Londen na Bloemfontein, só versterk dat hulle dit slegs ontruim het om genl. Piet Cronjé in sy penarie by Paardeberg te gaan uithelp.
1899 – Anglo-Boereoorlog: Geveg by Vaalkop (Surprise Hill), Ladysmith
1899 – Anglo-Boereoorlog: Aanval op fort by Mafeking
1914 – Afrikanerrebellie
Kolonel Ben Bouwer word deur kolonel Jaap van Deventer as opperbevelvoerder van die regeringstroepe langs die Oranjerivier vervang, waarskynlik as straf vir sy onvermoë om Jan Kemp se deurtog te stuit.
GEBOORTES
STERFTES
1853 – Charles Etienne Boniface, skrywer, musiekonderrig, dramaturg en joernalis (* 2 Februarie 1787)
Hy is in Parys, Frankryk, gebore, maar verlaat die land tydens die Franse Revolusie en kom in 1807 na vele omswerwinge in Kaapstad aan. Hier het hy hom by die Franse toneelgeselskap aangesluit. Hy was egter dikwels in een of ander vorm van onenigheid betrokke wat later tot sy ondergang sou lei. In 1844 vertrek hy saam met die drukker C Moll na Durban en rig ’n weekblad in Pietermaritzburg op. Hy lewer joernalistieke bydraes in Durban en talle skimpskrifte het uit sy pen gekom, waarvan baie as venynig en beledigend beskou was. As toneelmeester het hy baie jare ’n leidende rol gespeel en het ook ’n goeie musiekkennis gehad wat hy dikwels in sy toneelopvoerings met welslae aangewend het. Sy grootse triomf as satiriese skrywer was sy blyspel in vier bedrywe: De Nieuwe ridderorde, of de temperantisten (1832). De Temperantisten was die eerste gepubliseerde en ook oudste bestaande oorspronklike drama in Suid-Afrika. Die bewering word gemaak dat hy daarmee ’n belangrike bydrae tot die Afrikaanse letterkunde gelewer het. Hy is op 2 Desember 1853 in Durban oorlede.
1898 – Thomas Upington, vierde eerste minister van die Kaapkolonie (* 28 Oktober 1844)
1911 – Sytze Wopkes Wierda, Nederlandse argitek in die Zuid-Afrikaanse Republiek (ZAR) (* 28 Februarie 1839)
Na ervaring as timmerman, argitek en spoorwegaanleg-opsigter in Nederland, bedank hy in 1887 as hoofopsigter en word daarna deur pres. Kruger aangestel as Gouvernements Ingenieur en Architekt en Hoofd van Publieke Werken van die ZAR. Hy was dus een van die Kruger’s Hollanders wat ’n belangrike plek in die ontwikkelingsgeskiedenis van die ZAR ingeneem het, deur sy ontwerp en beplanning van verskeie geboue, waaronder die bekende kultuurhistoriese Raadsaal op Kerkplein, Pretoria, talle brûe (waarvan sommige vandag nog gebruik word), sowel as die ontwerp van die Paardekraal-monument by Krugersdorp. Hy is op 10 Desember 1911 in Seepunt, Kaapstad, oorlede.
1924 – Dr. Johannes Brill, rektor van Grey-universiteitskollege en grondlegger van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat (* 25 Desember 1842)
Teen die begin van 1873 vertrek hierdie Hollander, na uitmuntende welslae as student aan die Universiteit van Utrecht, na Suid-Afrika om die rektorskap van die Grey-kollege in Bloemfontein te aanvaar. Sy akademiese agtergrond, beslistheid en pligsgetrouheid het hom in staat gestel om hierdie taak met soveel sukses deur te voer dat die kollege weldra ver buite die grense van die OVS bekendheid verwerf het. Dit was aan sy versiendheid te danke dat die Grey-kollege tot ’n universiteitskollege ontwikkel het, om uiteindelik tot die Universiteit van die Oranje-Vrystaat uit te groei. In die breedste sin van die woord het hy ook kultuur in die OVS bevorder deur aktief mee te werk aan die stigting van ’n biblioteek, sowel as taal-en letterkundige verenigings, en deur die talle voorlesings wat hy gelewer het. Hy was die eerste taalgeleerde wat aangetoon het dat Afrikaans nie verbasterde Nederlands is nie, maar soos ander moderne tale ontstaan het en ’n groot toekoms het. Hy was een van die stigterslede van die Afrikanerbond. As opvoedkundige en kultuurleier het hy ’n diepgaande invloed op die geesteslewe en karakter van ’n opgroeiende volk uitgeoefen. Hy is op 25 Desember 1842 in Zurtfen, Nederland, gebore.
1994 – Prof. Gabriël Stefanus (GS) Nienaber, letterkundige, kritikus en akademikus (* 12 November 1903)
GS Nienaber was ’n Afrikaanse taalkundige en broer van die bekende letterkundiges PJ Nienaber en CJM Nienaber. Sy belangrikste bydrae is op die gebied van die taalgeskiedenis, en lewer verskeie belangrike werke in hierdie genre. Hy skryf fiksie onder die skuilnaam André Marais.
2017 – Dirk Meerkotter, kunstenaar (* 9 Februarie 1922)
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Langner, Danie & Raath, Andries. 2014. Die Afrikanerrebellie 1914-1915. Pretoria: Kraal Uitgewers.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
