17 MEI – SJ DU TOIT EN DIE GOUD VAN LANGLAAGTE

Toe die Randse goudveld opgang maak, het ’n paar mense van die Paarl ’n sindikaat gevorm en twee afgevaardigdes direk na SJ du Toit gestuur, om hom ’n gratis aandeel aan te bied mits hy hulle help om goeie eiendom te verkry. Die Randse plase was al in die hande van Engelse spekulateurs. Net ’n deel van Langlaagte was nog in besit van Oosthuizen wat met niemand wou onderhandel nie. Maar hy het hulle ontvang, en na pres. Kruger gebring wat by was toe die Paarl-manne ’n deel van die plaas teen £8000 gekoop en dit Paarlshoop genoem het. Du Toit was een van die direkteure van die Paarl-Pretoria Goudmijn en Exploratie Maatschappij wat in Oktober 1886 gestig is met ’n kapitaal van £60 000. Die ander direkteure was Du Toit se broer, DF (Oom Lokomotief), dr. Josias Hoffmann, JFJ Perold en genl. Nicolaas Smit. Hoffmann was ’n weldoener, Afrikanerbond-parlementslid en taalstryder wat verengelste Afrikaners verafsku het. Deur sy mooi figuur en gelaatstrekke en sy hoflikheid was hy ’n imponerende man, wat as geneesheer bekend geraak het omdat hy die armer Paarlse bruin mense gratis of teen geringe vergoeding behandel het.

In die daaropvolgende jaar of wat het nog maatskappye tot stand gekom: die Eclips Goud Ontginnings Maatschappij Beperkt, met hoofkantoor in die Paarl en direkteure van daardie dorp; die Langlaagte Mainrif Maatschappij Beperkt, waarvan genl. Piet Joubert en ander Pretorianers, ook Du Toit, die direkteure was en Di Patriotse Goudmijn Maatschappij Beperkt met ’n kapitaal van £7500. Onder die direkteure van laasgenoemde was genl. Joubert, ds. Du Toit en DF du Toit.

SJ du Toit wou nie soseer geld maak omdat hy wou ryk wees nie. Die Genootskap van Regte Afrikaanders het hom in 1885 gevra om die Bybel te vertaal. Hy het ’n gelofte gedoen dat, as die Here hom binne ’n bepaalde tyd £10 000 skenk, hy hom sou terugtrek van alle openbare ampte om hom aan die Bybelvertaling te wy. Du Toit het toe soveel tyd aan sy goudmynbelange bestee dat De Volksstem beweer het dat die superintendent sy onderwys sy pligte verwaarloos. In 1888 het hy as superintendent bedank. Teen 1889 was hy betrokke by die oprigting van ’n nasionale bank, ’n erdewerkfabriek, die prospekteer van petroleum, en ’n sigaretfabriek. Hy was hoofdirekteur van tien en direksielid van nog veertien maatskappye. Van die meeste het niks gekom nie.

Voor Du Toit in Mei 1889 op ’n Europese reis vertrek het, het hy sy bates gekonsolideer in die mynmaatskappy De Eendracht. Dit het £140 000 bedra – destyds ’n fortuin. Maar terwyl hy op reis was, het sy ondernemings in Transvaal bankrot gespeel. ’n Rede vir die bankrotskap was Du Toit se gebrek aan sakekennis. In Augustus 1890 is die Du Toits Paarl toe, so arm dat daar nie kapitaal was om ’n huis te koop nie. Sy skoonma het darem nog geld gehad en die gesin het by haar ingetrek. Paarlshoop – tans die voorstad Langlaagte – is met myn en al verkoop aan JB Robinson. Hy het ook Engelbrecht se deel van Langlaagte gekoop. So het hy die hele Langlaagte vir £62 000 gekry – en miljoene daaruit gemaak.