27 DESEMBER
GEBEURE
1838 – Groot Trek: Slag van die Opatikloof
Ná die Slag by Bloedrivier het die Wenkommando Dingaanstat besoek en laer op die Entonjaneni-hoogte getrek. Op 27 Desember het ’n kommando van ongeveer 300 man en 40 Port Natalse swartes uitgetrek om die Zoeloes aan te val en die beeste wat op 17 Februarie by Bloukrans gesteel is, terug te kry. Volgens Bongoza, ’n Zoeloespioen wat hom klaarblyklik opsetlik gevange laat neem het, was die beeste in die nabygeleë Opatekloof. Pretorius se gewonde hand het begin pyn en hy het die bevel aan Karel Landman oorgedra en na die laer teruggekeer. Halfpad in die kloof af het Bongoza verdwyn en het die Zoeloekrygers, nadat ’n deurdringende kreet vanuit die koppie weerklink het “i zi pagati (hulle is binnekant!)”, uit die klowe gestorm om die kommando van die laer af te sny. Hans de Lange (Hans Dons) het egter die groot gevaar besef en deurgejaag om Landman te waarsku. In ’n poging om uit die hinderlaag te ontsnap, het hulle al vegtend met die kloof afgegaan, drie keer die draaie van die Umfolozirivier oorgesteek en die Ulandivlakte bereik. Hier het hulle ’n daglange stryd teen die Zoeloes gevoer. Op pad terug na die laer het hulle weer die rivier oorgesteek. In ’n skermutseling in die rivier waar welsand die Voortrekkers se gang erg belemmer het, het ses Voortrekkers, insluitende Biggar en baie van sy swartes, gesneuwel. Volgens verslae het meer as duisend Zoeloes gesneuwel. Laat dié aand het die Voortrekkers in ’n uitgeputte toestand in die laer aangekom. Hierdie slag was ’n noue ontkoming vir die Voortrekkers en het ’n uiters betekenisvolle rol in ons geskiedenis gespeel, want indien die Zoeloes hulle oorrompel het, sou die oorwinning by Bloedrivier tot niet gemaak wees.
1848 – Hans “Dons” de Lange red trekkers
Hans “Dons” de Lange red 300 trekkers uit ’n lokval van die Zoeloes aan die Wit Umfolosi, deur sy onverskrokke optrede.
1900 – Anglo-Boereoorlog
Emily Hobhouse kom in Suid-Afrika aan om noodlenigingswerk onder boervroue en kinders te verrig
1932 – Suid-Afrika stap van die goudstandaard af
Op hierdie dag het die Reserwebank en die vernaamste handelsbanke in ’n formele brief aan die Minister daarop gewys dat die geskil rondom die afstap van die goudstandaard onhoudbaar geword het. Nadat Brittanje op 21 September 1931 andermaal die goudstandaard opgeskort het deur die Bank van Engeland te onthef van sy verpligting om staafgoud op aanvraag te verkoop, het die vraag ontstaan en is omvattend bespreek of Suid-Afrika Brittanje se voorbeeld moet volg. Hierdie debat het hom afgespeel in ’n toestand van ernstige ekonomiese depressie wat in Suid-Afrika en die meeste ander lande van die wêreld geheers het. Terwyl dit in wese oor ’n ekonomiese aangeleentheid gegaan het wat op grond van ekonomiese argumente besleg moes word, het dit spoedig ’n sterk politieke inslag gekry. Politieke verwikkelings het ook uiteindelik die deurslag gegee. Terwyl die twee belangrike politieke partye teenoorgestelde standpunte in die bespreking ingeneem het, het die openbare mening onder invloed van partypolitieke verbintenisse, eweneens geneig om volgens partyverband verdeeld te raak.
Hierdie geskilpunt het vyftien maande geduur, en eers nadat regter Tielman Roos, voormalige leier van die Nasionale Party in Transvaal, op 21 Desember 1932 aankondig dat hy voornemens is om sy setel in die Appèlafdeling van die Hooggeregshof te laat vaar en tot die politiek terug te keer met die doel om ’n koalisieparty te stig waarvan die oogmerk sou wees om die goudstandaard te verlaat, was die einde van die geskil sowel onverwags as skielik. ’n Stormloop om banknote by die Reserwebank teen goud in te wissel, het ontstaan. Op 27 Desember word die reeds vermelde brief aan die Minister oorhandig waarop die Regering op 28 Desember 1932, kragtens die Wet op Buitengewone Finansieregulasies van 1931, ’n proklamasie uitgereik het waarin note van die Reserwebank vanaf daardie datum nie meer teen goudmunte inwisselbaar sou wees nie. Suid-Afrika het finaal van die goudstandaard afgestap. Onmiddellik het daar ’n verligting in die buitelandse monetêre toestand ingetree. Rentekoerse het in werklikheid binne twee weke nadat van die goudstandaard afgestap is, begin daal. ’n Toestand van oorvloedige banklikiditeit het gevolg, die geldvoorraad het toegeneem, en ook kredietverlening deur die banke.
GEBOORTES
1862 – Anton van Wouw, beeldhouer († 30 Julie 1945)
Anton van Wouw was ’n Nederlands-gebore beeldhouer en word beskou as die vader van die beeldhoukuns in Suid-Afrika. Van Wouw was die pleegpa van die bekende skilder Jacobus Hendrik Pierneef.
1936 – Ena Murray, skryfster († 4 Junie 2015)
Ena Murray was ’n Afrikaanse skrywer van ontspanningsleesstof, wat meer as 130 boeke in haar loopbaan skryf. Sy is al as “die mees gelese skrywer in Afrikaans” beskryf.
STERFTES
1882 – John Murray, predikant
Prof. John Murray was ’n predikant in die Nederduits-Gereformeerde Kerk en een van die eerste twee hoogleraars van die kweekskool op Stellenbosch.
Hy was die oudste van vyf seuns van die legendariese ds. Andrew Murray, wat almal predikante geword het. In 1838 het hy, op twaalfjarige ouderdom, saam met sy tweede oudste broer wat hul pa se naam gedra het, na Skotland vertrek om daar onderrig te word. Albei broers het teen 1845 hul MA-grade in Aberdeen behaal, waarna hulle in die teologie aan die Universiteit van Utrecht in Nederland vertrek het. In 1848 het hy in ’n brief aan sy pa op Graaff-Reinet melding gemaak van die noodsaaklikheid van ’n teologiese seminarie in Suid-Afrika.
Op 27 Mei 1849 het hy ’n beroep na die destyds relatief nuwe NG-gemeente op Burgersdorp aanvaar en nadat hy nege jaar lank aan hierdie gemeente verbonde was, het hy hom aan die begin van 1858 op Stellenbosch gaan vestig om saam met prof. Nicolaas Hofmeyr een van die eerste twee hoogleraars aan die plaaslike kweekskool te word.
Hy het in 1881 na Skotland vertrek weens swak gesondheid, en is op 27 Desember 1882 in die ouderdom van 56 jaar oorlede.
1959 – Leila Reitz, eerste vrou in Suid-Afrika se Volksraad (*13 Desember 1887)
Leila Reitz was die eerste vrou in die Suid-Afrikaanse Volksraad nadat vroue die stemreg gekry het in 1930.
1969 – Gerhardus Jacobus Badenhorst, boer, landbou-pionier en nyweraar († 2 November 1900)
2015 – Randall Charles Wicomb, sanger en liedjieskrywer (* 30 Januarie 1949)
Randall Wicomb was ’n Afrikaanse sanger en driemalige wenner van die ATKV se Crescendo-sangkompetisie (1975, 1976 en 1977).
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
