SJ DU TOIT VERANDER VAN KOERS

Terwyl hy nog in Pretoria was, het SJ du Toit in 1891 ’n gesprek met Rhodes gehad oor dié se planne om Rhodesië te koloniseer. Dit was ’n vriendelike en vertroulike gesprek met ’n gedemoraliseerde, eensame Du Toit. Hy was sonder geld of invloed, en die gesprek het vir hom baie beteken. Teen daardie tyd was Du Toit al lank nie meer so pro-Transvaals as in die Vryheidsoorlog nie. Sedert die 1880erjare het hy stap vir stap al meer anti-Transvaals en pro-Brits geword. Op 28 Augustus 1894 skryf hy in die Patriot dat as mens die toestand in Transvaal nagaan, “dan moet jy honderd maal liwer verkiis om onder di Engelse regering te lewe as onder so ’n Republiek.”

Verskeie mense het beweer dat Rhodes Du Toit omgekoop het om hom te steun, maar daarvoor is daar geen bewyse nie. Die feit dat Du Toit so arm gebly het, weerlê die bewerings. Wel het Rhodes op 20 Februarie 1894 £339 7s. 2d. aan Du Toit geleen. Daarmee is hy onder ’n verpligting teenoor Rhodes geplaas. Sy politieke verandering het gelei tot ’n skeuring onder die stigters van die Genootskap vir Regte Afrikaanders. Omstreeks April 1891 het Du Toit en sy broer DF, Oom Lokomotief, kwaaivriende geword en van toe af was SJ du Toit die enigste redakteur van die Patriot. CP Hoogenhout het Oom Lokomotief se kant gekies.

Geleidelik is Du Toit van die Afrikanerbond vervreem. Van Julie 1896 af het hy opgetree as pleitbesorger van Rhodes en mense aangeval wat anti-Engels was. Dit het hy gedoen in Het Dagblad, wat van 15 Julie 1896 tot 30 September 1898 verskyn het. Du Toit het al in 1891 die plan gekry om ’n Nederlandse dagblad uit te gee, en het gemeen dat De Zuid-Afrikaan en die Patriot kon saamsmelt. Daarvoor was “Onze Jan” Hofmeyr nie te vinde nie. Rhodes het Het Dagblad waarskynlik gefinansier. Dit is opgevolg deur De Kolonist (drie maal per week) waarvoor Du Toit hoofartikels geskryf het.

Dis begryplik dat daar ’n kloof tussen Du Toit en die Afrikanerbond sou kom. Op voorstel van dr. Josias Hoffman het die Bond op sy kongres in Maart 1897 besluit om Het Dagblad nie langer as Bondsorgaan te erken nie. Die party het ook eenparig besluit (dus ook met die stem van Du Toit) om geen politieke steun meer aan Rhodes te gee nie. In 1898 is Du Toit uitgewerk as lid van ’n belangrike kommissie van die Afrikanerbond en het hy ’n nuwe party, die Koloniale Unie, gestig. Dit het Engeland se oppergesag in Suid-Afrika erken, maar ook amptelike status van Engels en Hollands voorgestaan. By die stigting was net 13 mense.

Die Patriot het tot in Maart 1899 op sy titelblad vermeld dat hy die erkende orgaan van die Afrikanerbond is. Van 16 Maart 1899 af het die blad vermeld dat dit die Miskende orgaan van die Bond is. Die Patriot het nog tot 23 Oktober 1904 verskyn. Cachet het geskryf dat dit “bitter smartelik” was dat hy bly moes voel oor die blad se einde. Die Patriot het hom teen die volksgevoel verset, en niks was bitterder nie as om in dié blad stukke te lees waarin ons volk beskuldig is van allerlei oortredings terwyl die Engelse politiek geprys is.