31 JANUARIE
GEBEURE
1809 – Caledonrivier kry sy naam
Luitenant-kolonel Richard Collins is deur graaf Caledon, goewerneur aan die Kaap (1807-1811), afgevaardig om die toenemende onrus in die binneland te ondersoek. Op 30 Januarie 1809 bereik hy die Oranjerivier. Daar vind hy ’n breë sterk vloeiende stroom wat in die Oranje invloei en doop dit die Caledonrivier.
1843 – Die Groote Kerk in Adderleystraat, Kaapstad, in gebruik geneem
Twee-en-vyftig jaar nadat Jan van Riebeeck die verversingstasie aan die Kaap begin het, is die eerste werklike kerkgebou van die eerste gemeente in Suid-Afrika, op 6 Januarie 1704 in Kaapstad, in gebruik geneem.
Die hoeksteen van dié kerkgebou (bekend as die Moederkerk), is op 28 Desember 1700 deur Goewerneur WA van der Stel gelê. Die kerkgebou is op 6 Januarie 1704 deur ds. Petrus Kalden ingewy. Hierdie agtkantige gebou is aan die onderste deel van die Kompanjiestuin gebou op ’n stuk grond aan die Heerengracht (later Adderleystraat) wat in Desember 1677 vir die aanlê van ’n begraafplaas aangewys is, maar hersoneer is vir die bou van ’n kerk. Die oorspronklike klok van die kerkgebou het in Mei 1725 neergestort en is in 1726 vervang deur die klok wat deur Jan de Grave in Nederland gegiet is. Dié klok, sowel as die kleiner klok wat in 1810 in Londen gemaak is, is in die nuwe kerk behou.
In 1788 het die kerkraad die bekende Kaapse beeldhouer, Anton Anreith, opdrag gegee om ’n nuwe preekstoel te maak. Op 29 November 1789 is die eerste preek vanaf dié preekstoel, wat steeds in gebruik is, deur ds. JP Serrurier gelewer.
Met verloop van tyd het die kerkgebou só vervalle geraak dat die herstel en herbou van die kerk nie moontlik was nie en die kerkraad in November 1836 geen ander keuse gehad het nie as om te besluit dat die gebou, behalwe die kerktoring en konsistoriekamer, gesloop moes word. Tydens dié proses moes die grafkelders, onder die vloer van die kerk, opgevul word.
Die huidige Groote Kerk, wat die Moederkerk vervang het, is op 31 Januarie 1843 ingewy. Die ontwerp het voorsiening gemaak vir die behoud van die historiese toring van 1704 en die preekstoel wat die werk van die Duitsgebore meestervakman, Anton Anreith, was en bygestaan is deur die timmerman, Jan Jacob Graaff. Herman Schutte was die argitek en die bouer.
1915 – Afrikanerrebellie
Manie Maritz en Jan Kemp neem van mekaar afskeid, aangesien Maritz besluit om nie self oor te gee nie, maar na Duitswes-Afrika terug te keer.
1922 – Die Afrikaanse Verbond Bergrafnisonderneming Beperk (AVBOB) gestig
Afrikaanse Verbond Begrafnisondememing Beperk, die bekende begrafnisonderneming en versekeringsaak, word gestig uit ’n vereniging bekend as die Afrikaanse Verbond, wat reeds in 1918 in Bloemfontein ’n voorsorgfonds vir sy lede daargestel het, en word so nie net een van die Afrikaanse pioniersake-ondernemings in die Oranje-Vrystaat nie, maar geniet spoedig erkenning dwarsdeur die land, waar AVBOB gehelp het aan die bou van Afrikanersake-individualisme.
1938 – Die Groote Schuur-hospitaal in Kaapstad (Suid-Afrika) geopen
1964 – Die Universiteit van Port Elizabeth gestig
Die Universiteit van Port Elizabeth (UPE) het op 31 Januarie 1964 tot stand gekom met die aanneming van die Parlementêre Wet 1 van 1964. Die eerste akademiese jaar het op 1 Maart 1965 begin. Dit is gebou op 830 hektaar grond wat deur die destydse Port Elizabeth Stadsraad geskenk is en was die land se eerste dubbelmedium residensiële universiteit. Die universiteit het later saamgesmelt met die PE Technikon en die Port Elizabeth-kampus van die Vista Universiteit (Vista PE) om die Nelson Mandela Metropolitaanse Universiteit (NMMU) te vorm. Hierdie unie van drie unieke instellings, wat op 1 Januarie 2005 geopen is, het ontstaan as gevolg van die regering se landwye herstrukturering van hoëronderwysinstellings.
GEBOORTES
1808 – Jacobus Nicolaas Boshoff, Vrystaatse politikus en staatsman, tweede President van die Oranje-Vrystaat († 21 April 1881)
Jacobus Nicolaas Boshof, vername penvoerder vir die Voortrekkers en eerste staatshoof uit die Voortrekkergeslag, het sy openbare diens as klerk van die siviele kommissaris in 1824 in Graaff-Reinet begin. In 1838 het hy die Voortrekkers in Natal, wat feitlik leierloos was, besoek; hulle het dadelik van sy bestuurstalente gebruik gemaak om instruksies vir alle burgeramptenare op te stel. Hy het ook ’n simpatieke en histories belangrike uiteensetting van die redes vir die Groot Trek opgestel. As voorsitter van die Natalse Volksraad, was hy in 1842 verplig om te onderhandel oor die oorgawe van Natal. In 1855 is hy tot President van die Oranje-Vrystaat gekies en moes hy ’n jong republiek wat ekonomies en polities wankelend was, opbou. So word hy grondlegger van die Vrystaatse staatsdiens en die latere Modelrepubliek en poog hy om die burgers deur die orde en reg lojaal aan hulle owerheid te maak. Hy het in Maart 1859 bedank en is op 21 April 1881 in die distrik Pietermaritzburg oorlede.
1875 – Barend Daniel (Ben) Bouwer, generaal (†23 November 1938)
Barend Daniel (Ben) Bouwer is op hierdie dag in die Kalahari tydens die Dorslandtrek gebore. Hy word onthou as die man wat na die Jameson-inval Engeland toe gestuur is om teen Jameson te getuig. Tydens die Anglo-Boereoorlog sluit hy by die “Tranvaalsche Vrywillige Ruiterij” aan en neem aan die Natalse offensief deel. Daarna vorder hy vinnig deur die range, en was dit onder genl. JC Smuts dat hy generaal geword het. Hy was ’n dapper man en is 4 keer gewond tydens die oorlog. Die skrywer PJ le Rich het in 1980 die werk “Memoires of gen. B.D. Bouwer” die lig laat sien. Hy is op 23 November 1938 in die Kaap oorlede.
1885 – Marthinus Johannes (Tinus) de Jongh, bekende skilder († 17 Julie 1942)
Tinus de Jongh, meer bekend as Tinus was ’n bekende Suid-Afrikaanse skilder.
1922 – Bosman de Kock, stigter van koor- en toneelgroepe, verbonde aan SAUK en TRUK († 1967)
Lourens Bosman de Kock is op Potchefstroom gebore, behaal BA en HOD, Universiteit van Pretoria, en UTLM in Musiek en Sang, Universiteit van Suid-Afrika. Hy sit sy musiekstudies in Londen voort, waar hy ook tydelik aan die Afrikaanse diens van die BBC verbonde was. Hy is die stigter van Katdorings sang- en toneelgroep, ook die Boeresangers en die Minnesanger-koorgroep, stigter van Volksteater Potchefstroom en Die Skerm-toneelgroep in Durban. Hy was 19 jaar verbonde aan die SAUK en vanaf 1 Januarie 1967 direkteur van TRUK. Hy is op 14 Augustus 1967 oorlede.
1940 – Albie Venter, rolprentregisseur en -vervaardiger († 19 Mei 1990)
Albie Venter was ’n bekende Afrikaanse rolprentvervaardiger en plateprodusent wat die maatskappy Brigadiers gestig het toe hy ’n student was. Hy het saam met verskeie bekende Afrikaanse vermaaklikheidskunstenaars gewerk voordat hy in die ouderdom van 50 jaar oorlede is.
1941 – Eugène Terre’Blanche, politieke aktivis en leier van die Afrikaner Weerstansbeweging († 3 April 2010)
Eugene Ney Terre’Blanche is op 31 Januarie 194 in Ventersdorp gebore uit ywerige Afrikanernasionalistiese ouers. Na matrikulasie het hy by die Suid-Afrikaanse Polisiediens aangesluit en vyf jaar gedien voordat hy boer geword het. Op 3 Julie 1973, saam met ses ander, stig hy die Afrikaner Weerstandsbeweging (AWB) in ’n motorhuis in Heidelberg, in die destydse Transvaal (nou Gauteng). Die bedoeling van die AWB was om ’n vaderland vir die Boerevolk te vestig. Die AWB het vyf jaar lank as ’n semi-geheime organisasie gefunksioneer voordat dit openbaar geword het. Terre’Blanche beskou die einde van apartheid in 1990 as die begin van kommunisme en dreig die destydse president FW de Klerk met ’n burgeroorlog. Na die einde van apartheid het Terre’Blanche en sy ondersteuners amnestie by die Waarheids-en-versoeningskommissie (WVK) gesoek vir die stormloop van die Wêreldhandelsentrum (waar onderhandelinge tussen verskillende politieke partye vir ’n nuwe demokratiese grondwet plaasgevind het), die “Slag van Ventersdorp” en ander handelinge. Die WVK het hom amnestie hiervoor verleen. In 2008 het hy die AWB herroep en ’n “vrye Afrikaner-republiek” gevra. Op 3 April 2010 is hy deur een van sy werkers op sy plaas vermoor.
STERFTES
1953 – Walter Friedrich Spiethoff, operasanger en komponis (* 21 September 1874)
Walter Spiethoff is in Dusseldorp, Duitsland, gebore en oorlede op 31 Januarie 1963 in Seepunt, Kaapstad. In 1895 gaan hy na Europa, bestudeer sang en word Koninklike Operasanger in Oostenryk tot in 1913, toe hy ’n betrekking as sangdosent aan die South African College of Music in Kaapstad aanvaar. Van 1914 tot 1919 het hy vyf jaar in die interneringskamp in Pietermaritzburg deurgebring. Uit hierdie tydperk dateer sy belangstelling in die Afrikaanse lied. Ná die oorlog word hy sangdosent aan die Konservatorium van Stellenbosch. Aanvanklik vereenselwig Spiethoff hom met die digkuns van die Tweede Taalbeweging, en sy beste liedere word in 1920 gepubliseer, onder meer “Eensaamheid”, “Klein ondeug”, “Ons twee”, “Die strijd” en “Trouw” van Jan FE Celliers; “Afrikanerlied” (HA Fagan), ensovoorts. ‘n Verdere bydrae is sy vier blyspele, onder meer Dorsland (1920). Hy komponeer byna 100 liedere en een van sy bekendstes is “Pikanieniewiegelied” (musiek en woorde). Van sy liedere verskyn in die FAK-Sangbundel. Hy word veral onthou vir sy bydrae tot die Afrikaanse kinderlied, byvoorbeeld Tien Afrikaanse kinderliedjies (1932) en die 70 liedjies in Afrikaanse sangblommetjies (Band 1 en 2). Hoewel nie al laasgenoemde melodieë oorspronklik is nie, bly hy nogtans ’n belangrike baanbreker op die gebied van die Afrikaanse lied en verwerf hy veral met sy kinderliedjies ’n ereplek.
2009 – Trudie Taljaard, aktrise (* 19 Maart 1948)
Trudie Taljaard was ewe bekend vir haar advertensies vir ’n meubelwinkelgroep as vir haar televisie- en filmrolle. Sy is in 2009 in die ouderdom van sestig jaar oorlede.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Langner, Danie & Raath, Andries. 2014. Die Afrikanerrebellie 1914-1915. Pretoria: Kraal Uitgewers.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.