4 MAART
GEBEURE
1832 – Kaatje Kekkelbek
Die gedig oor Kaatje Kekkelbek verskyn vir die eerste keer in druk in The South African Sentinel. Dié gedig is uiters belangrik vir sy voorbeelde van vroeë Afrikaans. Die gedig word met redelike sekerheid toegeskryf aan Andrew Geddes Bain, destydse ingenieur en padbouer.
1863 – Die ontstaan van die dorp Bethulie
Gedurende 1829 het eerw. Clark van die Londen Sending Genootskap ’n “Boesman”-skool aldaar gestig. Op daardie stadium was Bethulie bekend as Moordenaarspoort. Dit volg nadat die Basoeto’s daar ’n groot aantal “Boesmans” en Griekwas vermoor het wat op hul weer die Basoeto’s vroeër aangeval het. In 1838 neem eerw. Jean Pierre Pellissier die skool namens die Franse Sending Genootskap oor. Die dorp het daarna as Caledon bekend gestaan. Die naam Caledon het egter verwarring geskep omrede daar reeds ’n Caledon in die Kaapkolonie was. Caledon se naam is daarna verander na Verhuellpolis. Die direkteure van die Franse Sending Genootskap het egter ’n ander naam verkies, en so het Bethulia ontstaan. Bethulia het as sendingstasie bly voortbestaan. Boere van die omgewing het egter aangedring op ’n dorp, en op hierdie dag ontstaan die dorp Heidelberg.
Heidelberg was met ander woorde “die buurman” van Bethulia. Die naam Heidelberg (soos Caledon) het egter verwarring geskep. Op die 8ste April 1872 het die Volksraad daarom besluit dat die dorp in geheel bekend sou staan as Bethulie.
1863 – Die ontstaan van die dorp Edenburg
Die dorp het begin as kerkdorp. Die eerste erwe is op die 24ste Februarie 1862 verkoop. Op die 28ste Februarie 1863 is ’n memorie ingedien waarin gevra was om erkenning as dorp. Hierdie versoek is op die 4de Maart 1863 toegestaan. Die dorp was aangelê op die plaas Rietfontein.
Edenburg is vernoem na ds. Andrew Murray se geboortedorp in Skotland.
1896 – Eerste beëdiging van pres. MT Steyn
Nadat strafregter Marthinus Theunis Steyn met ’n volstrekte meerderheid deur die Vrystaatse Volksraad in Desember 1895 as kandidaat vir die presidentskap aangewys is, is hy in Februarie 1896 met ’n oorweldigende meerderheid bo sy oom, JG Fraser, tot die amp verkies. As eerste gebore Vrystater, sou hy in die bekende Tweetoringkerk, soos sy voorgangers Brand en Reitz, die plegtige ampseed aflê en as vyfde en laaste Staatspresident van die Oranje-Vrystaat in die kerkgebou sy intreerede hou. Hy is ook uit hierdie kerkgebou begrawe.
1900 – Anglo-Boereoorlog: Slag van Labuschagnesnek
1900 – Anglo-Boereoorlog: Boere word deur Lord Roberts in Driefontein in die Vrystaat verslaan
1901 – Anglo-Boereoorlog: Skermutseling by Zuurfontein, Philippolis; Openbaar, OVS
1901 – Anglo-Boereoorlog: Emily Hobhouse besoek Springfontein
1919 – Die Slangkopvuurtoring in Kommetjie, op die Kaapse Skiereiland word in gebruik geneem
1919 – JH Hofmeyr word rektor
Op hierdie dag het die intellektueel hoog begaafde Jan Hendrik (Frederik) Hofmeyr op 24-jarige ouderdom rektor van die Witwatersrandse Mynskool, Universiteit in 1922, geword. Op 29 jaar was hy in 1924 Administrateur van Transvaal. Alles wat hy tot op daardie tydstip aangeraak het, het hy hoofsaaklik ’n groot sukses van gemaak. Sy breinvermoë is deur vriend en vyand geprys. Maar hy het van die begin af en deurgaans vreemd teenoor die Afrikanerstryd gestaan. In die jare twintig en dertig was elke Afrikanerleier nodig om die volk ekonomies, polities en kultureel te ondersteun. Die Afrikanergevoel het gevolglik teen hom gegroei, en hy was verplig om in 1929 as Transvaalse Administrateur te bedank. Hy het hom dadelik by Smuts se Suid-Afrikaanse Party geskaar, maar deurgaans ook hier half ontuis gevoel, omdat hy ’n breër, meer oop en geïntegreerde Suid-Afrikanisme voorgestaan het. Nogtans het hy na 1939 Smuts se regterhand en adjunk-premier geword. Die land was aan hom oorgelaat, want Smuts was met sy internasionale oorlogstake besig. Die gevolg was groeiende onrus by die Afrikaner, omdat sy kultuur en afkoms juis via die politiek verder bedreig is. Dit was ’n uitgemaakte saak dat Hofmeyr polities die bejaarde Smuts se opvolger sou wees. In 1948 is Smuts polities verwerp, onder meer omdat Hofmeyr eendag premier kon word.
1970 – Waterprojekte word aangekondig
Suid-Afrika se destydse minister van Waterwese, Stephanus (Fanie) P Botha het op 4 Maart 1970 verskeie waterprojekte aangekondig om tekorte in die Wes-Kaap te help voorkom. Onder die nuwe waterskemas was die Riviersonderend-Bergrivierprojek. Hy het toe reeds gesê dat dit duidelik was dat talle aanvullende skemas teen 2000 nodig sou wees om water in die provinsie te bewaar en onder verbruikers te versprei. Vier dekades ná sy toespraak het droogte Beaufort-Wes getref en het die Gamkadam opgedroog. Op 15 Desember 2010, is 150 000 liter drinkwater in tenkwaens uit Kaapstad na die dorp aangery. Die Wes-Kaapse waterverskaffingstelsel bestaan uit ses hoofdamme, waarvan Theewaterskloof die grootste is.
1972 – Hendrik Verwoerddam geopen
Die grootste enkele konstruksiewerk in Suid-Afrika, die Hendrik Verwoerddam (nou Gariepdam) aan die Oranjerivier, word amptelik deur Staatspresident Jim Fouché geopen.
1994 – Vryheidsfront Plus word gestig
Die Vryheidsfront Plus, ’n Suid-Afrikaanse politieke party, word gestig.
GEBOORTES
1890 – Gerard Leendert Pieter (Gerard) Moerdijk, argitek van o.a. die Voortrekkermonument († 29 Maart 1958)
Toe die jong Gerard Leendert Pieter Moerdijk in 1920 die boekie Kerkgeboue vir Suid-Afrika geskryf het, was hy nog ’n onbekende Johannesburgse argitek. Die Afrikaanse dagblaaie en tydskrifte het hom dadelik aangegryp as die versinnebeelding van die Afrikaner se kultuurbewustheid in die boukuns. Hy was talentvol, intelligent, ’n goeie spreker en skrywer en ’n dinamiese voorstander van ’n volksegte argitektuur. Opdragte vir die ontwerp van kerke het ingestroom en ander openbare geboue het gevolg. Toe hy op 29 Maart 1958 oorlede is, was hy ongetwyfeld die bekendste Afrikaanse argitek. Sy ontwerp vir die Voortrekkermonument was die hoogtepunt van ’n loopbaan wat geboue oor die hele land nagelaat het.
1891 – Stephanus Petrus (SP) le Roux, politikus († 25 Januarie 1974)
Stephanus Petrus le Roux, ook wel SP le Roux, was ’n Suid-Afrikaanse politikus en Minister van Landbou.
1908 – James Norval, toneelspeler († 16 November 1970)
Die toneelspeler James Norval is op Zastron gebore en het sy toneelloopbaan in 1930 by die Afrikaanse Toneelgeselskap van Hendrik Hanekom en Willem van Zyl begin. In 1932 het hy sy eie geselskap tot stand gebring, goed ondersteun deur Anna Cloete (met wie hy later in die huwelik tree), wat verskeie stukke wat hulle opvoer, self geskryf het. James Norval ontwikkel as ’n stewige karakterspeler wat in die vyftigerjare ook die rolprentwêreld betree. In 1967 het die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns hom vereer met sy Erepenning vir Toneel. Hy is op 16 November 1970 oorlede.
STERFTES
1809 – Petrus van der Spuy, eerste Afrikaner wat predikant geword het (* 23 November 1722)
Petrus van der Spuy is in Kaapstad gebore, hy studeer in die teologie in Nederland en word op 4 Oktober 1745 deur die klassis van Amsterdam beroepbaar gestel en word hy die eerste predikant wat in Suid-Afrika gebore is. Op 22 Augustus 1746 tree hy as leraar van Kaapstad in diens. In 1753 word hy na die gemeente Drakenstein verplaas, waar hy teen 1771 in ’n jarelange kerktwis betrokke raak waarin ouderling TA Theron en Thieleman Roos die hoofbetrokkenes was. In 1781 aanvaar hy sy emeritaat en vestig hy hom op Stellenbosch, waar hy sy dienste as geneesheer gratis aanbied. Hy sterf op 4 Maart 1809 op Stellenbosch.
1895 – Johannes Johannes Francois Celliers (Jan Volkstem), joernalis, koerantredakteur en politikus, en vader van Jan FE Celliers, die digter (*4 Maart 1895)
Johannes Francois Celliers is in die distrik Malmesbury gebore, ontvang sy onderrig in die Paarl. Op 24-jarige leeftyd word hy joernalis by Het Volksblad. Op versoek van pres. Burgers gee hy op 8 Augustus 1873 ’n pro-regeringskoerant, De Volksstem, in Pretoria uit, wat as teenvoeter vir die Engelse koerante sou dien. As gevolg van hierdie openlike steun aan die Transvaalse burgers wat Celliers in sy blad uitspreek, word hy in 1880 ’n maand lank deur die Britse regering in die gevangenis gehou. Onder leiding van genl. Joubert word ’n bedrag geld ingesamel om Celliers in staat te stel om sy blad na sy vrylating weer uit te gee. In 1881 word Celliers Volksraadslid en sekretaris van die Afrikanerbond. In 1881 verkoop hy sy drukkery aan die regering, waarna dit die grondslag vorm vir die staatsdrukkery, en hy wy hom tot sy dood op 4 Maart 1895 aan die politiek. JF Celliers was die vader van Jan FE Celliers, een van ons bekende Afrikaanse digters.
2017 – Margaret Roberts, ’n Suid-Afrikaanse kruiedokter en skrywer (* 1937)
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
