GERARD MOERDIJK (1890-1958)
Gerard Moerdijk (ook bekend as Moerdyk), was ’n Suid-Afrikaanse argitek wat hoofsaaklik bekend was vir die ontwerp van die Voortrekkermonument in Pretoria.
Moerdijk se ouers het in 1888 van Nederland na Suid-Afrika geïmmigreer en hy is op 4 Maart 1890 op die plaas Zwaershoek in die distrik Nylstroom, vandag Modimolle in die Limpopo-provinsie, gebore. Tydens die Anglo-Boereoorlog was Moerdijk saam met sy ma, sy twee broers en twee susters in ’n konsentrasiekamp op Standerton. Na die oorlog het die gesin in Pretoria gewoon, waar hy in 1909 met lof aan die voorloper van die Pretoria Boys High School gematrikuleer het. Daarna het hy by die Architectural Association in Engeland as argitek gekwalifiseer, waarna hy in Frankryk gestudeer het. Hy is in Italië aan Romeinse en Renaissance-argitektuur blootgestel.
In 1913 het hy na Suid-Afrika teruggekeer en het die eerste prys gekry vir die ontwerp van ’n kerk in Bothaville in die Vrystaat. Hy het sy eie praktyk gestig en weggebreek van die tradisionele manier waarop kerke tot op daardie stadium ontwerp is. Hy het meer as 80 kerke in opdrag ontwerp, en van agthoekige ontwerpe, koepels, Kaaps-Hollandse gewels en singelvormige vensters gebruik gemaak. Hy het die Nederduitsch Hervormde Kerk in Pretoria in 1935 ontwerp. Daarby was hy lid van die Afrikaner Broederbond.
Hy was ook die ontwerper van bankgeboue, hospitale, stadsale en huise. Sy opdragwerk het die Reserwebank-gebou in Bloemfontein, die Libertas-gebou in Pretoria en die Merensky-biblioteek by die Universiteit van Pretoria ingesluit. Laasgenoemde staan deesdae as die Ou Merensky-biblioteek bekend aangesien ’n nuwe biblioteek intussen gebou is, en bevat ’n versameling van die beeldhouer Edoardo Villa se werk. Genl. Jan Smuts het die hoeksteen van hierdie gebou in 1937 gelê en in 1991 is dit tot ’n nasionale monument verklaar. Dit het daarna ’n provinsiale erfenisterrein geword, en is in 2012 tot nasionale erfenisterrein verklaar.
Die Voortrekkermonument was natuurlik Moerdijk se grootste werk. In 1936 het die Volksmonumentkomitee voorleggings van die publiek aangevra vir die vorm en inhoud van ’n nasionale monument. Verskeie voorleggings is ontvang en Moerdijk se ontwerp is gekies. Die hoeksteen van die monument is op 16 Desember 1938 gelê en die destydse eerste minister, dr. DF Malan het die monument op 16 Desember 1949 ingewy.
Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns het Moerdijk in 1936 ’n erelid gemaak en die Universiteit van Pretoria het in 1950 ’n eredoktorsgraad aan hom toegeken. Hy is 29 Maart 1958 in die ouderdom van 68 jaar oorlede.
Die Overzicht-kunsdorp in Sunnyside in Pretoria is in Gerard Moerdykstraat, wat na hom vernoem is, en bevat restaurante, kunswinkels en teaters wat reeds in die 19de eeu gebou is.
deur Daantjie Badenhorst
