16 SEPTEMBER
GEBEURE
1795 – Britse vlag wapper eerste keer op Kasteel
Die Britse vlag wapper vir die eerste keer op die Kasteel, nadat Engeland die Kaap vir die eerste keer verower het.
1839 – Vlug van Mpande
Mpande, halfbroer van Dingaan, het ’n beslissende rol ter onderwerping van die Zoeloemag in 1840 gespeel. Dit was weens vrees vir Dingaan dat hy ongeveer hierdie datum met 17 000 man en 25 stuks vee suidwaarts uit Zoeloeland oor die Tugela gevlug het. In onderhandelinge met die Volksraad in Pietermaritzburg hierna, oortuig hy dié op 15 Oktober 1839 van sy begeerte om in ’n gesamentlike aanslag Dingaan te probeer verslaan. ’n Ooreenkoms word gesluit waarvolgens hy in die Republiek Natalia mog woon totdat dit vir hom veilig sou wees om na Zoeloeland terug te keer. As bondgenoot en vriend van die Trekkers kon hy op hul beskerming reken. ’n Regstreekse gevolg van die ooreenkoms was dat Mpande se veggeneraal, Nongalaza, op 30 Januarie 1840 Dingaan se krygsmag by die Maqonqokoppe suid van die Mkuzerivier verslaan het. Daarna, op 10 Februarie 1840, het Andries Pretorius hom tot koning van die Zoeloes verklaar. Die optrede dui op die Boere se bereidwilligheid om met swart leiers saam te werk wat begerig was om orde te skep en ’n vreedsame naasbestaan te help verseker. Dit het immers vir al die betrokke eenhede oor en weer voordeel ingehou.
1914 – Afrikanerrebellie
Die Suid-Afrikaanse Vrykorps van Duitswes-Afrika, vergesel van ’n aantal gewapende Duitsers, steek die grens oor en beset die Suid-Afrikaanse polisiepos by Nakob.
1974 – Eerste uitgawe van Beeld verskyn
Nasionale Pers tree toe tot die noordelike Afrikaanse dagbladmark met die verskyning in Johannesburg van die oggendblad Beeld onder die hoofredakteurskap van mnr. Schalk Pienaar en veroorsaak uit die staanspoor ’n skerp oplewing in die Afrikaner se koerantleespatroon in Transvaal, Natal en Noord-Vrystaat.
1986 – Kinross-mynramp
Suid-Afrika se ergste mynramp tot op daardie tydstip, eis die lewens van 177 mense in die Kinross-myn naby Evander, Mpumalanga.
1995 – Stigting VOC kom tot stand
Die Stigting se oogmerke is bewaring, opvoeding en kultuurtoerisme. Die Stigtingsvergadering was op 16 September 1995 in die Kasteel, presies twee eeue nadat die VOC-vlag oor die Kasteel deur ’n Britse vlag vervang is. Die Stigting is dadelik as bewaringsliggaam geregistreer by die Stad Kaapstad, Erfenis Wes-Kaap en SAEHA. Die VOC-logo is by die Buro vir Handelsmerke in geregistreer. Die ontwerp van ’n VOC-logo omring deur ’n proteakrans, is deur die kunstenaar Hannes Beukes van die Militêre Museum geskep.
GEBOORTES
1874 – Pieter Kuyper de Vos (PK) de Villiers, pedagoog, konsertorrelis en skepper van Psalm- en Gesangmelodie († 17 Desember 1949)
Pieter Kuyper de Vos de Villiers is op Caledon gebore. Hy was lid van die “Cators”-De Villiers-familie en het in Londen afgestudeer. Hy het veral bekendheid as pedagoog, konsertorrelis en skepper van Psalm- en Gesangmelodieë, waaronder Psalm 100, verwerf. In 1944 word ’n erepenning deur die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns, veral vir sy nuwe melodieë vir etlike psalms en gesange, aan hom toegeken. De Villiers is op 17 Desember 1949 in Kaapstad na ’n motorongeluk oorlede.
1899 – Dr. George Ellis Ntsane Ross, kultuurleier en politikus (†1975)
George Ellis Ntsane Ross is op Harrismith gebore. Hy kies ’n handelsrigting as loopbaan, en na sy studie aan die Universiteit van Stellenbosch word hy een van die weinige Afrikaners wat in daardie vroeë jare van die twintigste eeu ’n doktorsgraad in die handel verwerf, en wel aan die Universiteit van Rotterdam. SY lewe was ’n lewe van diens aandie Afrikanersaak op ekonomiese, kulturele en politieke gebied. Hy was 13 jaar aan die nasionale pers verbonde en open onder meer hul kantoor in Johannesburg in 1932. Hiermee begin hy ’n loopbaan wat op die geskiedenis van die Afrikaner in Johanneburg ’n onuitwisbare stempel sou afdruk. Waar daar leiding gegee moes word, was hy gereed. Met die reël van volksfeeste in Johannesburg neem hy ’n leidende rol, en hy staan onder meer aan die hoof van die Johannesburgse reëlingskomitee ten tyde van die Simboliese Ossewatrek in 1938. As sakeman het hy ’n aktiewe aandeel gehad in die bevordering van Afrikanerbelange op ekonomiese gebied. Hy het in die dagbestuur van die Ekonomiese Institutt van die FAK gedien en was stigter van Volkshemde beperk. Dit was egter as Afrikaanse Nasionale Stadsraadslid tussen 1944 en 1951 dat hy ’n belangrike bydrae tot die handhawing van Afrikaans op munisipale vlak gelewer het. In 1949 is dr. Ross deur die regering tot voorsitter van die Diamantraad aangestel. Hy is in 1975 oorlede.
1917 – Alwyn Schlebusch, politikus en staatsman († 7 Januarie 2008)
Net een man het die amp van vise-staatspresident beklee toe die Nasionale Party in Suid-Afrika aan bewind was. Alwyn Louis Schlebusch is op 16 September 1917 gebore en was in die 1940’s die burgemeester van Hennenman in die Vrystaat. Hy was van 1962 tot 1980 die Volksraadslid van Kroonstad en het die portefeuljes van Openbare Werke en Immigrasie en Justisie in die kabinet beklee. Hy was ook die voorsitter van die kommissie wat die buitelandse befondsing van anti-apartheidsorganisasies afgesny het en op hul bates beslag gelê het. Toe die Senaat in 1981 ontbind het, was hy die voorsitter van die Presidentsraad wat die 1983-grondwet, wat voorsiening vir ’n uitvoerende Staatspresident eerder as ’n seremoniële Staatspresident en ’n Eerste Minister gemaak het. In hierdie tyd het hy as vise-staatspresident gedien. Toe die nuwe grondwet in 1984 in werking getree het, is daar met hierdie amp weggedoen.
1952 – Karen Muir, swemwêreldrekordhouer († 1 April 2013)
Karen Muir was ’n swemmer. In 1965 word sy die jongste persoon ooit om ’n wêreldrekord in ’n sportitem op te stel.
STERFTES
1949 – Barend Rudolf Buys, “digter” en onderredakteur van Ons Klyntji en Die Patriot (* 10 April 1876)
Bernardus Rudolf Buys, “digter” en onder-redakteur van Ons Klyntji en Die Patriot, is op Krompoort in die distrik Albert gebore. Hy het verskeie gedigte en twee novelles in Ons Klyntji gepubliseer, waarvan een, ’n Haastige Huwelik, in 1905 afsonderlik uitgegee is onder die skuilnaam Barbu. Sy ander skuilnaam waaronder hy gepubliseer het, was Darius Bendolf. Hy is op 16 September op Buffelshoek in die Pretoriase distrik oorlede.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Langner, Danie & Raath, Andries. 2014. Die Afrikanerrebellie 1914-1915. Pretoria: Kraal Uitgewers.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
