24 NOVEMBER
GEBEURE
1831 – Statuut van Westminster bevestig
Die Balfour-verklaring van 1926, wat die onafhanklike status van SA en die ander Britse Dominiums geformuleer het, het geen regsgeldigheid gehad nie. Om wetlike status daaraan te verleen, moes dit eers in ’n Britse wet beliggaam word. Terselfdertyd moes die Colonial Laws Validity Act herroep word, want hierdie ou koloniale wet van 1865 het spesifiek bepaal dat geen dominiale wet strydig met ’n Britse wet mag wees nie. Solank die wet van krag was, was die Dominiums ondergeskik aan Brittanje. Om die anomalie uit die weg te ruim en die status aan die Dominiums wetlik vasgelê te kry, het die Britse parlement in 1931 die Statuut van Westminster aanvaar. Dit het die Colonial Lows Validity Act herroep en die Dominiums bevry van enige beheer oor hul wetgewende bevoegdheid. In SA sou verdere krag hieraan verleen word met die aanvaarding van die Statuswetgewing van 1934.
1858 – Die Zuid-Afrikaansche Republiek en Republiek Lydenburg verenig
Onderlinge verdeeldheid in die ZAR was in Desember 1856 vir die afskeiding van die Republiek Lydenburg verantwoordelik. Voordat Lydenburg weer tot enige verenigingspogings sou instem, wou hy eers sy posisie verstewig deur vereniging met die selfstandige republikeinse gemeenskappe van Soutpansberg en Utrecht. Op 15 September 1857 is ’n verdrag met Soutpansberg gesluit. Ook die ZAR het nou toenadering tot die Soutpansbergers gesoek, wat uitgeloop het op ’n gekombineerde Volksraadsitting en die aanvaarding van die nuwe grondwet op 16 Februarie 1858. Vir die Republiek Lydenburg was dit ’n gevoelige slag, en dit dryf hom tot vereniging met Utrecht op 6 Mei 1858. In September 1858 is verenigingsvoorstelle tussen Lydenburg en die ZAR bespreek, wat op 24 November 1858 op Rustenburg deur verteenwoordigers van albei state aanvaar is. Daardeur is die Volksraad weer as hoogste gesag erken en is die vier selfstandige republikeinse gemeenskappe in die Oorvaalse gebied verenig. Dit het die weg gebaan vir moontlike vereniging met die Oranje-Vrystaat.
1951 – Vrystaatse Goudveld: Die eerste goudstaaf word in Welkom in die Vrystaat gegiet
Waar eens mielielande en ’n rustige, landelike atmosfeer was, is op hierdie dag die eerste goudstaaf in Welkom gegiet – vyf jaar nadat die ontdekking van goud in die OVS op 16 April 1946 wêreldkundig gemaak is. Hierdie reusenywerheidsgebied is deur kol. Deneys Reitz onder andere soos volg beskryf: “As kind het ek op die kruin (van Koppie Alleen ten noorde van die huidige Welkom) gesit en na die wildoortrekte vlaktes onderkant my gekyk, en nou soos toe, het daar groot troppe wild, bokke en wildebeeste aan die voet van die heuweltjie gewei…” Die avontuurlike soektog en die goudbore het binne enkele maande die idilliese rustigheid in ’n sentrum van bedrywigheid omgeskep. Waar Welkom voorheen die naam van ’n mooi rustige plaas was, het die ryk goudneerslae die enkele plaashuise tussen die mielielande en die troppe beeste en wild verdryf, om plek te maak vir goudboortorings, skagte en newe-nywerhede wat onmiddellik soos paddastoele opgeskiet het. Teen Augustus 1950 was duisende huise reeds gebou en teen Januarie 1951 die eerste twee woonstelblokke. Die wildoortrekte vlaktes het eensklaps ’n reusenywerheidsgebied geword.
GEBOORTES
1862 – Johann Hendrik Lodewyck Schumann, speel as krygsgevange ’n belangrike rol t.o.v. musiek († 1945)
As Boerekrygsgevangene, het hy ’n vername rol op St. Helena gespeel om musiek en ander kultuurbedrywighede aan die gang te hou. Voor sy vertrek uit die Groenpuntkamp het hy die lied “The Boer Prisoner’s Prayer” gekomponeer, wat later gepubliseer is. In later jare was hy kerkorrelis op verskeie dorpe in Kaapland. Johan Hendrik Lodewyck Schumann was maar een van talle krygsgevangenes wat op Ceylon en St. Helena bedrywig was op musiekgebied. In al die kampe het kore en selfs orkeste bestaan en is gereeld konserte gehou. Musiek van Beethoven, Wagner, Schubert en ander is uitgevoer en enkele stukke is gekomponeer. Op St. Helena is twee Bosmans onderskei as Jan Viool en Jan Kitaar. Uitlanders wat ook krygsgevangenes was, het hulle verbasing uitgespreek oor die musiektalent wat onder die Boere te vinde was. Schumann is op 7 April 1945 in Johannesburg oorlede.
1920 – Prof. Marthinus Cornelius Ellnarius (Tienie) van Schoor, historikus en skrywer († 25 Julie 2009)
Tienie van Schoor was ’n bekende historikus en outeur van talle boeke oor die geskiedenis van die Afrikaner en die Anglo-Boereoorlog. Hy het dit as sy lewenstaak gesien om die geskiedenis van die ABO deeglik na te vors en te boekstaaf, en het veral in die Vrystaatse Driemanskap, pres. Theunis Steyn, genl. Christiaan de Wet en ds. JD Kestell belanggestel.
STERFTES
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
