29 MAART
GEBEURE
1879 – Slag van Kambula
Die geveg het ongeveer 4 ure lank geduur, en die Zoeloes het die onderspit gedelf. Ongeveer 2000 het gesneuwel terwyl aan Britse kant 18 soldate geval het en 65 gewond is. Tot krediet en eer van die Zoeloe-weermag moet dit genoem word dat die reglemente drie dae laas behoorlik geëet en gerus het. ’n Groot gedeelte het ook nog hul wonde gelek na ’n geveg op die 22. Ongeag bogenoemde feite het die reglemente soos een man op die aanvoerder, Mnyyamana Buthelezi, se opdrag gereageer om aan te val. Hulle mag dalk die geveg verloor het, maar hulle eer en trots was behoue.
1900 – Anglo-Boereoorlog: Geveg by Kareestasie, Bloemfontein
Generaal de Wet is onderweg na Sannaspos naby Bloemfontein. Generaal Tobias Smuts en lt.kol. SPE Trichardt is veronderstel om genl. De Wet se agterhoede te dek. Hulle versuim egter hul plig omrede hul nie die terrein ken nie, en omrede hulle wag vir gidse. Hierdie aksie het tot gevolg dat die Britse magte ongehinderd oor die rivier kon kom. Smuts en Trichardt besef die gevaar en so word dit ’n wedloop om eerste die hoogtes van Tafelkop te beset. Hoewel die Republikeinse magte daarin geslaag het om Tafelkop te beset, kon beide kante die dag nie daarin slaag om mekaar die loef af te steek nie. Aan Britse kant het 30 man gesneuwel en was daar 155 gewondes. Aan die Republikeinse kant het drie burgers gesneuwel, en was daar 18 gewondes.
1933 – Koalisieregering gevorm
Genl. JBM Hertzog, as Eerste Minister, vorm ’n koalisieregering tussen die Nasionale Party en die Suid-Afrikaanse Party van genl. JC Smuts. Smuts word adjunk-eerste minister.
1947 – Die koninklike familie arriveer in Pretoria tydens hul besoek aan Suid-Afrika
GEBOORTES
1921 – Barend Jacobus Toerien, digter († 4 September 2009)
Barend J Toerien was ’n Afrikaanse digter en skrywer, wat as bibliotekaris vir die Verenigde Volke Organisasie (voorganger van die Verenigde Nasies) in New York en ook in Suid-Afrika vir verskeie biblioteke gewerk het.
STERFTES
1884 – Dr. Adrian Roux, tweede leraar van die NG Kerk wat in Suid-Afrika georden is (* 20 Januarie 1812)
1893 – Louis Henri Meurant (Klaas Waarzegger), skrywer, joernalis, uitgewer, redakteur en pionier van Afrikaans (* 19 Februarie 1811)
Louis Henri Meurant is op 20 Junie 1811 gebore en op 29 Maart 1893 oorlede. Hy lê hom op die drukkersberoep toe en verlaat Kaapstad in 1828 as gekwalifiseerde drukker. Hy trek o.a. as jagter in die binneland rond en neem ook aan sy eerste oorlog deel. Die drukkersberoep trek hom egter weer. Hy koop ’n drukpers en op 30 September 1831 verskyn die eerste koerant in die Oostelike Provinsie, die 𝘎𝘳𝘢𝘩𝘢𝘮𝘴𝘵𝘰𝘸𝘯 𝘑𝘰𝘶𝘳𝘯𝘢𝘭, waarvan hy eienaar, drukker en redakteur was. Van 1834 af werk hy saam met Robert Godlontow, maar na vier jaar verkoop hy sy aandeel en begin ’n winkel.
Intussen neem hy as kaptein deel aan die Tweede Grensoorlog en tree as tolk op toe die Bybel net buite Grahamstad deur die Britse Setlaars aan Voortrekker Uys oorhandig is. Sy taalkennis bring ’n pos mee as beëdigde vertaler in die hooggeregshof. Hy kan egter nie vaste koers kry nie. In 1840 word hy weer drukker van die 𝘊𝘢𝘱𝘦 𝘍𝘳𝘰𝘯𝘵𝘪𝘦𝘳 𝘕𝘦𝘸𝘴 en vier jaar later gee hy sy eie koerantjie uit, 𝘏𝘦𝘵 𝘒𝘢𝘢𝘱𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘎𝘳𝘦𝘯𝘴𝘣𝘭𝘢𝘥.
In 1852 neem hy as tolk aan die Sandrivier-konvensie deel. In 1853 word hy siviele kommissaris en landdros agtereenvolgens te Katrivier, Cradock, Fort-Beaufort, Clanwilliam en Riversdal. Van 1883 af is hy parlementslid.
Meurant was een van die eerste skrywers van Afrikaans. In 1861 verskyn uit sy pen die eerste prosawerk in Afrikaans, 𝘡𝘢𝘮𝘦𝘯𝘴𝘱𝘳𝘢𝘢𝘬 𝘵𝘶𝘴𝘴𝘤𝘩𝘦𝘯 𝘒𝘭𝘢𝘢𝘴 𝘞𝘢𝘢𝘳𝘻𝘦𝘨𝘨𝘦𝘳 𝘦𝘯 𝘑𝘢𝘯 𝘛𝘸𝘺𝘧𝘦𝘭𝘢𝘢𝘳.
1936 – Eugène Nielen Marais, skrywer en digter (* 9 Januarie 1871)
Eugène Nielen Marais beklee ’n unieke plek in die Afrikaanse literatuurgeskiedenis. Hy is op hierdie dag in 1871 gebore, en ons onthou hom veral as koerantredakteur waar hy reeds van 1890 af belangrike voorbereidingswerk vir die Tweede Taalbeweging doen. Ná die dood van sy vrou vertoef hy ’n lang ruk in die buiteland en praktiseer dan in Pretoria as advokaat. In hierdie tyd skryf hy ’n paar gedigte waaronder “Winternag”, wat hom groot beroemdheid besorg het: baie jare is hy as voorloper van ons groot digkuns beskou. Van 1907 tot 1917 is hy vrederegter in die Waterbergdistrik waar hy ’n studie van miere, bobbejane en dies meer in hulle natuurlike omgewing maak – ’n studie wat later in internasionaal erkende geskrifte neerslag vind. Van 1922 tot 1927 praktiseer hy as prokureur op Heidelberg waar hy onder aanmoediging van AG Visser van sy beste gedigte skryf. Die laaste jare tot met sy dood woon hy by Gustav Preller. Marais sal altyd onthou word om die plek wat hy in die Afrikaanse literatuurgeskiedenis beklee, om gedigte soos “Winternag”, “Waar Tebes in die stil woestyn” en “Die dans van die reën”. Nog werke soos Die Heks en veral Dwaalstories was ook van sy bekendes. Hy is op 29 Maart 1936 oorlede.
1958 – Gerard Leendert Pieter (Gerard) Moerdijk, argitek van o.a. die Voortrekkermonument (* 4 Maart 1890)
Toe die jong Gerard Leendert Pieter Moerdijk in 1920 die boekie Kerkgeboue vir Suid-Afrika geskryf het, was hy nog ’n onbekende Johannesburgse argitek. Die Afrikaanse dagblaaie en tydskrifte het hom dadelik aangegryp as die versinnebeelding van die Afrikaner se kultuurbewustheid in die boukuns. Hy was talentvol, intelligent, ’n goeie spreker en skrywer en ’n dinamiese voorstander van ’n volksegte argitektuur. Opdragte vir die ontwerp van kerke het ingestroom en ander openbare geboue het gevolg. Toe hy op 29 Maart 1958 oorlede is, was hy ongetwyfeld die bekendste Afrikaanse argitek. Sy ontwerp vir die Voortrekkermonument was die hoogtepunt van ’n loopbaan wat geboue oor die hele land nagelaat het.
1991 – Barrie Bierman, argitek (* 22 Desember 1924)
1996 – Siegfried Mynhardt, akteur (* 5 Maart 1906)
Gebore in Johannesburg en as predikantseun getoë in Wynberg, Kaap, en Carnarvon, tree Siegfried Mynhardt in 1929 toe tot die toneelberoep as lid van die geselskap van Hendrik Hanekom, waarna hy waardevolle vorming ondergaan by bekende toneelfigure soos Paul de Groot, Anna Claassen en André Huguenet, voordat hy in 1937 na Engeland gaan waar hy lid word van die beroemde Old Vic-geselskap. Hy keer in November 1940 na sy vaderland terug, en stig sy eie Afrikaanse toneelgeselskap. In 1945 tree hy en sy geselskap voor die Suid-Afrikaanse troepe op in Noord-Afrika, Italië en Oostenryk. Hy is in 1947 mede-regisseur van en vertolk hy ook die rol van Laertes in die Afrikaanse opvoering van Hamlet in Johannesburg, waarna hy as lid van die eerste geselskap van die Nasionale Toneelorganisasie aangestel word. Siegfried Mynhardt is een van die veelsydigste spelers op die Suid-Afrikaanse verhoog, is volkome tweetalig en het hom ook onderskei as radio-, film- en televisiespeler. Hy ontvang in 1957 die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns se Erepenning vir Toneelkuns (spel).
2009 – Gerrit Viljoen, kabinetsminister en eerste rektor van RAU (* 11 September 1926)
Gerrit Viljoen was ’n kabinetsminister en lid van die Nasionale Party. Hy was die voorsitter van die Broederbond vanaf 1974 tot 1980, administrateur van Suidwes-Afrika van 1978 tot 1980 en kabinetsminister tot 1992.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
