ALBERT JACOBUS STALS (1880-1951)

Dr. Albert Jacobus Stals was ’n Suid-Afrikaanse geneesheer en kabinetsminister.

Hy is op 24 Augustus 1880 op Tulbagh in die Wes-Kaap gebore en het sy universiteitsopleiding op Stellenbosch en in Dublin en Berlyn ontvang. Hy het in die regte en die geneeskunde gestudeer en albei grade met lof verwerf.

Hy het die kiesafdeling Hopetown as Volksraadslid van 1923 tot 1933 verteenwoordig en later ook as lid van die Suid-Afrikaanse Mediese Raad, die Raad vir Handel en Nywerheid en die Skeepvaartsraad, waarvan hy voorsitter was, gedien. Van 1943 tot 1947 was hy voorsitter van Volkskas Bank, en in 1943 is hy tot parlementslid vir die kiesafdeling Ceres verkies. Toe dr. DF Malan in 1948 aan bewind gekom het, is Stals as minister van onderwys en van gesondheid en volkswelsyn aangestel.

Sy grootste nalatenskap is die Stalsprys wat deur die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns toegeken word vir ’n hoogstaande publikasie, of ’n reeks hoogstaande publikasies, verkieslik in Afrikaans, asook vir individue of gesamentlike produkte van hoogstaande gehalte waardeur buitengewone bydraes tot die wetenskapsbeoefening gemaak word. Sedert 1969 kan dit net een keer aan iemand toegeken word. Die ontstaan daarvan kan teruggevoer word na die jaarvergaderings in die 1930’s waar die behoefte uitgespreek is aan ’n prys soortgelyk aan die Hertzogprys vir hoogstaande wetenskaplike prosa in die geesteswetenskappe van Afrikaans. In 1942 het die Akademieraad besluit dat die Hertzogprys verdeel moet word tussen bellettrie en sulke “wetenskaplike prosageskrifte”. Só het prof. J du P Scholtz in 1943 die Hertzogprys vir wetenskaplike prosa gekry vir Die Afrikaner en sy Taal, terwyl dr. Coenraad Beyers dit in 1944 ontvang het vir Die Kaapse Patriotte. In 1942 is die Fakulteit Natuurwetenskap en Tegniek tot die Akademie toegevoeg en versoeke is deur dié Fakulteitsraad gerig dat natuurwetenskaplike werke ook vir die Hertzogprys in aanmerking moes kom. Hierdie reëling was onbevredigend en in 1946 het die Akademieraad besluit om ’n aparte Akademieprys vir Geesteswetenskappe in te stel. In 1955 is die naam verander na die Stalsprys, ter nagedagtenis aan dr. Stals.

Dr. Stals is op 5 Februarie 1951 in die ouderdom van 70 jaar oorlede.

deur Daantjie Badenhorst