BLOUKRANSMONUMENT
D
ie Bloukransmonument, waarna vroeër ook as die monument by Moordspruit verwys is, is een van die oudste Voortrekkermonumente in Suid-Afrika, opgerig in 1895–1897. Die monument is in die distrik Weenen geleë. Op die hoofweg van Estcourt na Colenso, teenoor Chieveleystasie, draai ’n mens met die plaaspad noordwaarts weg en ry dan oor die Bloukransrivier tot by die monument.
Die eenvoudige regop struktuur soos ’n obelisk herdenk die tragiese gebeurtenis van Vrydagnag, 16 Februarie 1838, toe die Voortrekkerlaers wat langs die Moordspruit en Bloukransrivier gestaan het, deur ’n Zoeloe-mag aangeval en uitgemoor is. Na die moord van 6 Februarie op Retief en sy manskappe, het Dingane sy magte uitgestuur om teen die ander Voortrekkergeselskappe op te tree. Die aanval by Bloukransrivier het oor ’n front van ongeveer 25 km plaasgevind. Die laers is omsingel en teen dagbreek aangeval. By Bloukrans, Moordspruit en Malanspruit is al die Trekkers uitgemoor, terwyl enkeles die aanval op die laers by Doornkop en Boesmansrivier oorleef het. Die getal dooies is na beraming: 40 mans, 56 vrouens en 185 kinders en 531 bediendes en veewagters. Onder die mans wat gesneuwel het, was George Biggar, seun van ’n 1820-setlaar. Hele gesinne, soos die Liebenbergs, Bezuidenhouts, Prinsloos en Bothmas is uitgemoor.
Die monument staan op die oorspronklike plaas Bochim by die sameloop van die Bloukransrivier en Moordspruit. In 1895 het die gesin Hattingh dié stuk grond aan die Nederduits Gereformeerde Kerk in Natal geskenk, wat ’n kommissie onder voorsitterskap van dominee AM Murray aangewys het om voorbereidings te tref vir die oprigting van ’n monument. Die ander lede van die kommissie was: AWJ Pretorius (LWR), CJ Labuschagne, FI de Waal, C Bester, J van der Westhuizen en Gert van Rooyen.
Kommandant-generaal Piet Joubert van die ZAR het in die Transvaal steun vir dié onderneming gewerf en onder meer met die insameling van die fondse gehelp. Dit was ook hy wat die hoeksteenlegging op 16 Februarie 1895 waargeneem het. Die stoflike oorskot wat uit grafte opgegrawe is, is onder die hoeksteen ingemessel. Die inskripsie op die hoeksteen lui soos volg:
Gelegd door P.J. Joubert, Kommandant-
Generaal Z.A.R. 1895.
Op die monument self aan die suidekant:
Ter gedachtenis
aan de Voortrekkers
te Moordspruit vermoord.
Zij kochten ons land met hun bloed 17
Februarie, 1838.
Die Heere regeert. Psalm 97:1.
Aan die noordekant:
Opgericht
door de Afrikaanders in Natal
in ootmoedige erkentenis
17 Februarie, 1897.
Die zijn volk door de woestijn geleid heeft,
want zijne goedertierenheid is in der
eeuwigheid. Psalm 136: 16.
Die obelisk van marmer op ’n voetstuk van klip (freestone) is ongeveer 7 m hoog en is deur professor Nicilo van Carrara in Italië vervaardig. Die onthulling het op 17 Februarie 1897 plaasgevind toe ’n groot skare by die monument saamgetrek het. ’n Reeks eredienste het reeds die vorige Vrydagaand begin en onder andere het ’n kleinseun van Andries Pretorius die biduur op die Saterdagoggend gelei. Die feesredenaar was dominee GF Marais, van Vryheid, wat sy rede gebaseer het op Psalm 97:1. Die monument is deur die Natalse goewerneur, sir Hely-Hutchinson onthul.
Die monument is in 1937 tot ’n nasionale gedenkwaardigheid verklaar.
Bron: Kapp, P.H. 1989. Bloukrans. In Afrikanerbakens, Aucklandpark: FAK, pp. 236–237.
