CASPARUS DE WET (1887-1959)

Prof. dr. Casparus de Wet was ’n leraar aan die Gereformeerde Kerk en ’n hoogleraar aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys.

Casparus Jan Hendrik de Wet is op 23 Maart 1887 op Ladybrand in die Vrystaat gebore. Hy was die sewende geslag van die stamvader Jacobus de Wet wat in 1693 uit Amsterdam in die Kaap aangekom het. Sy pa was die oudste broer van genl. Christiaan de Wet en sy ma was ’n niggie van oudpresident Paul Kruger. De Wet het gebrekkige skoolonderrig ontvang, soos wat dit in daardie tyd gegaan het; hy is egter “getoë in ’n Calvinistiese ouerhuis waar vaderlandsliefde en diep gewortelde trots in die republikeinse staatspraktyk van jongs af by hom ingeskerp is.” In die politieke opset van die Oranje-Vrystaat het die De Wets onverbiddelik standpunt ingeneem ten gunste van nouer vereniging met die susterrepubliek, die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR).

De Wet was ’n tiener toe die Anglo-Boereoorlog in 1899 uitgebreek het, en sy pa, wat waarnemende kommandant van die Ladybrand-kommando was, het op 11 Desember 1899 tydens die Slag van Magersfontein gesneuwel. Sy ma en drie van sy sibbe is in ’n konsentrasiekamp oorlede terwyl ’n broer van hom op die eiland St. Helena aan maagkoors oorlede is. Die dertienjarige De Wet het saam met sy ouer broers by die Ladybrand-kommando aangesluit, maar hy was te jonk om in die gevegslinies te wees en daarom het hy in die voorrade-afdeling diens verrig. In April 1901 is hy en sy broers as krygsgevangenes na St. Helena gestuur; hy het ernstig siek geword weens maagkoors maar danksy ’n sterk gestel en ’n onverbiddelike gees het hy gesond geword.

In September 1902 het De Wet sy vyftienjarige weeskind na die Vrystaat teruggekeer. Hy was egter feitlik ongeletterd en afhanklik van die familie se sorg. Net drie van sy sewe sibbe het die oorlog oorleef en hy het vir eers by ’n ouer broer, J.J. (Kootjie) de Wet naby Sannaspos ingewoon. Die verkoop van hul geboorteplaas het dit vir hom moontlik gemaak om op eie inisiatief na die Boland toe te gaan vir onderwys; eers na die Blauwvlei-skool van meester Stucki op Wellington en daarna na die geskiedkundige Franschhoek-skool, waar hy op 21-jarige leeftyd gematrikuleer het.

In 1911 het hy sy BA-graad aan die Victoria-kollege op Stellenbosch behaal. Hy was aanvanklik van plan om ’n predikant in die Nederduits-Gereformeerde Kerk te word, maar hy het hom in 1912 by die teologiese skool van die Gereformeerde Kerk ingeskryf nadat hy lidmaat van dié kerk geword het. Dit is nie bekend hoekom hy ’n Dopper geword het nie, behalwe dat sy hart na die Gereformeerde Kerk toe getrek het. Sy ma het voor haar troue moontlik tot dié kerk, waarvan haar neef, president Paul Kruger en sy gesin lidmate was, behoort. In 1915 het hy die kandidaatseksamen in die teologie geslaag en daarna was hy beroepbaar as predikant.

As proponent is hy na Steynsburg beroep en in 1916 in die amp bevestig as opvolger van dr. Flippie Snyman wat die vorige jaar in die ouderdom van 38 jaar aan longontsteking oorlede is. Ds. De Wet het sy werk as prediker met groot ywer aangepak en onder sy leiding is daar besondere aandag aan katkisasie gegee, asook die gereelde herdenking van kerkhervorming. In 1919 het hy, soos sy voorganger, met toestemming van die kerkraad na Europa vertrek vir verdere studie. In 1921 het hy sy doktorsgraad aan die Vrije Universiteit van Amsterdam verwerf met ’n proefskrif oor die kollegiale kerkreg. Gedurende sy afwesigheid is ’n nuwe pastorie op die dorp vir hom en sy vrou, Maria Magdalena (gebore Wessels), met wie hy op 14 Desember 1914 getroud is, opgerig.

Hy is in 1923 na die Gereformeerde gemeente in Bloemfontein beroep, maar hy was nie lank daar nie omdat hy in 1924 tot professor aan die Teologiese Skool, met die dogmatiese vakke as hoofverantwoordelikheid, benoem is. Hy het in hierdie tyd ook in ander rigtings gestudeer en die grade BEcon en MA (Staatsleer) behaal. Hy het selfs ’n paar vakke vir sy LLB-graad gekort. Hy was ’n onvermoeide student met byna onuitputlike werkkrag. Volgens prof. dr. G.C.P. van der Vyver, wat self later ’n predikant in vier Gereformeerde gemeentes was, was De Wet se klasse insiggewend en nooit vervelig nie. Hy was ’n oorspronklike denker wat met eie insigte nuwe bane oopgetrap het. Hy was van tot 1946 deel van die Teologiese Skool, waarna hy weens ’n leergeding as professor en lidmaat van die Gereformeerde Kerk bedank het. Hy is later toegelaat as predikant van die NG Kerk; hy het ’n tyd lank hulpdiens by die gemeente op Ventersdorp gelewer maar sy gesondheid het van 1947 af agteruitgegaan weens rumatiek.

Prof. De Wet het doelbewus gewerk om sy ideaal om ’n algemene Calvinistiese tydskrif die lig te laat sien, te verwesenlik. Hy het van die begin af artikels oor natuurwetenskappe, wysbegeerte, geskiedenis en dies meer verwelkom. Met die negende uitgawe het hy die publikasie ’n tweemaandelikse uitgawe gemaak en ’n lys medewerkers betrek. Hulle het onder meer oor teologie, opvoedkunde, wysbegeerte, geskiedenis, opvoedkunde, sielkunde, ekonomie en staatsleer geskryf. Met die 21ste uitgawe het dit weer kwartaalliks verskyn en benewens die teoloë is ’n kenner van die opvoedkunde en van die natuurwetenskappe by die redaksie gevoeg. Die lys van vaste medewerkers het egter onveranderd gebly. In die 24ste uitgawe, wat in Junie 1933 verskyn het, het hy aangekondig dat die publikasie tot ’n nuwe blad georganiseer wou word. Die eerste uitgawe van Koers het in Augustus 1933 verskyn. Hoewel De Wet uit die redaksie getree het, het hy steeds bly saamwerk. Daarby het hy talle boeke geskryf; sy proefskrif oor kollegiale kerkreg wat in hy in 1921 voltooi het, het vir hom bekendheid verwerf. Saam met J.C. Coetzee was hy verantwoordelik vir Die beginsels, metode en geskiedenis van kategetiese onderwys, wat in 1943 verskyn het.

Hy was ’n vurige en kompromislose kampvegter vir die vryheidsideaal van die Afrikaner. In die vroeë 1930’s het hy hom by die Nasionale Party aangesluit nadat generaals Louis Botha en Jan Smuts die Verenigde Party gestig het. Hy was saam met mev. Mabel Jansen en die latere Eerste Minister, adv. J.G. Strijdom medehoofleier van die Nasionale Party. Hulle was die “driemanskap” van daardie dae wat die party na die samesmelting van 1934 moes opbou. Sy uitgesprokenheid en patriotiese opvattinge oor die republikeinse strewe waarin hy sy tyd, soos in soveel ander opsigte vooruit was, het sy pad laat wegswenk van die Nasionale Party toe hy met die leier van die party, dr. D.F. Malan, oor die republikeinse strewe gebots het. In 1936 het hy die Republikeinse Beweging gestig en al sy kragte daaraan gewy. Hy wou toe al gryp na ’n republiek omdat hy gemeen het dat die tyd reg was daarvoor. Dit het hom in eensaamheid laat beland.

Hy word onthou vanweë sy begeesterde preke – hy was in sy element op die preekstoel – en ’n gevoelvolle vertolking van die Evangelie. Vanaf 1926 het hy die leiding geneem in die stryd om Christelik-republikeinse politiek in Suid-Afrika en in Maart 1940 het hy ’n weldeurdagte pamflet getiteld “Ons Christelike Republiek” gepubliseer. Vir die politiek was De Wet egter te vierkantig en kompromisloos.

Prof. De Wet se eerste vrou is op 19 Maart 1943 oorlede. Sy het reeds ’n seun uit haar eerste huwelik gehad, en uit haar huwelik met prof. De Wet is vier seuns en ’n dogter gebore. Hy is daarna getroud met mej. A.S.M. Erasmus, wat hom oorleef het. Hy is op 18 Oktober 1959 in die ouderdom van 72 jaar oorlede.

Daantjie Badenhorst