DANIE THERON (1872-1900)

Danie Theron was ’n militêre leier en baasverkenner wat veral bekendheid verwerf het vir die stigting van ’n militêre korps wat verkenningswerk en aflewering van boodskappe per fiets verrig het.

Daniël Johannes Stephanus Theron is op 9 Mei 1872 op Tulbagh in die Wes-Kaap gebore en het in Bethlehem in die Vrystaat grootgeword, Hy was aanvanklik ’n onderwyser, maar later het hy ’n prokureur en notaris met sy eie praktyk in Krugersdorp geword. Gedurende die Anglo-Boereoorlog was hy ’n kommandant in die Boeremagte en in bevel geplaas van ’n verkennerskorps, wat as Theron se Verkennerskorps bekendgestaan het. Die Britse opperbevelvoerder het ’n beloning van £1000 uitgeloof vir enigiemand wat hom, lewend of dood, gevange kon neem. Hy het 4000 soldate ontplooi om die TVK te vind en uit te roei.

Theron het besluit om fietse vir sy verkenningskorps te gebruik om perde eerder vir oorlog aan te wend. Sy 105 rekrute is met onder meer rewolwers en verkykers toegerus en die TVK se doel was om die Britse soldate se bewegings dop te hou en hul taktiek gedurende veldslae te bestudeer. Hy kon deur terrein beweeg sonder om bespeur te word. Mettertyd het Boeremagte onder bevel van genl. Piet Cronjé, gedurig in skermutselings met die Britse magte betrokke geraak en die TVK het bekendheid verwerf vir die opblaas van spoorwegbrûe. Lord Roberts het hom die “grootste doring in die Britte se vlees” genoem, en die beloning aangebied. Die belangrikste veldslag waarby Theron betrokke was, was die Slag van Paardeberg toe Britse magte genl. Cronjé en duisende soldate omsingel het. Die Boere was besig om die veldslag te verloor en baie minder as die Britte, maar Theron, wat as boodskapper van ’n ander Boerebevelvoerder opgetree het, het deur die Britse linies gesluip om ’n wegbreekplan oor te dra en weer deur die linies gesluip om Cronjé se antwoord oor te dra. Hoewel die TVK baie Boeresoldate en -burgerlikes oor die rivier na veiligheid gebring het, het sy plan eindelik misluk, en die Boeremagte het oorgegee.

Nadat die Britse magte dele van die Vrystaat in Maart 1900 beset het, het Theron en die TVK ’n guerrilla-veldtog teen die Britse magte geloods. Die TVK het spoorlyne aangeval en Britse soldate in hinderlae gelok en gevange geneem. Verder het hulle spoorlyne opgeblaas en Boeresoldate wat gevange geneem is uit Britse gevangenisse vrygelaat. By twee geleenthede het Theron en die Britse baasverkenner Frederick Russell Burnham, wat van Amerikaanse herkoms was, teëgekom. By albei geleenthede het hulle van ’n afstand af op mekaar geskiet. In Julie 1900 het die Britse magte 4000 soldate uitgestuur om die TVK op te spoor en uit te roei. Na ’n skermutseling met hierdie magte op 19 Julie 1900 het Theron hulle ontglip, maar die TVK was altyd voortvlugtig.

Toe Theron alleen verkenningswerk naby Gatsrand in die distrik Fochville gedoen het, het hy sewe lede van Marshall’s Horse teëgekom en op die plek doodgeskiet. Hy het hom byna in die kavalleriepeloton vasgeloop en so gou begin skiet dat drie van die sewe lede noodlottig gewond en vier vermink is. Dit het egter die aandag van die artillerie getrek en hulle het hom doodgeskiet. Hy was net 28 jaar oud. Genl. Christiaan de Wet het gesê Theron was ’n aangename en dapper man, en daar was min mense wat albei hierdie kwaliteite gehad het. Hy is op die ou einde langs sy oorlede verloofde Hannie Neethling op haar pa se plaas Eikenhof aan die Kliprivier ter ruste gelê, soos sy testament bepaal het.

Op 28 Desember 1907 het genls. Jan Smuts en Louis Botha die Danie Theron-monument naby Potchefstroom onthul. Op 9 September is ’n monument ter ere van Danie Theron op die N12-hoofweg onthul, en oudpresident Nelson Mandela het op 6 Maart 2002 ’n nuwe monument by die Uniegebou in Pretoria onthul. Tydens sy toespraak, wat hy in Afrikaans gelewer het, het Mandela gesê dat hy Theron se veggees, eerlikheid, dapperheid en vasberadenheid om die regte ding vir sy land en sy geloofsoortuigings te doen, bewonder het. Mandela het ook gesê dat die moderne Suid-Afrika meer mense soos hy nodig het. Die Laer Gedenkskool Danie Theron op Carletonville bevat ’n kleiner weergawe van die monument naby Fochville. Die Danie Theron-gevegskool in Kimberley is ook na hom vernoem.

deur Daantjie Badenhorst