EJ DIJKMAN (1840-1908)

Elizabeth Jane Dijkman was die skrywer van die heel eerste Afrikaanse kookboek.

Elizabeth Jane Eckley is op 25 Augustus 1840 gebore as die dogter van John Collins Eckley en Jane Smith. Sy het drie broers gehad, naamlik John Collins, Alfred Lloyd en William Henry, asook twee susters, naamlik Margaret Ann en Henrietta Caroline. Haar pa was ’n skeepskaptein wat in ongeveer 1845 na Suid-Afrika geïmmigreer het. Hulle het eers in Kaapstad gewoon maar in die 1850’s na Worcester verhuis. Op 7 Januarie 1862 is sy op Worcester getroud met die sendeling Jan Hendrik Dijkman wat op 22 Augustus 1839 in Rotterdam gebore is. As sendeling van die Nederlandse Zendinggenootschap het hy in die 1840’s na Suid-Afrika gekom en sy het heeltemal verafrikaans. Die egpaar het altesaam sewe kinders gehad.

Haar man was aanvanklik twaalf jaar lank ’n sendeling by Hermon naby die grens van die destydse Basoetoland (vandag Lesotho). Die Basoeto’s het met hul kwale na haar toe gekom en as praktiese mens het sy hulle gehelp sover sy kon. Sy het ’n deeglike kennis van siektes opgebou en vir haarself ’n boekie vol geskryf met eenvoudige maar doeltreffende boererate. Hierdie kennis het later handig te pas gekom toe sy haar bekende kook-en-huishouboek gepubliseer het. Na twaalf jaar het haar man sy sendingwerk laat vaar en ’n sakeonderneming in Tulbagh begin. In 1880 het die gesin in die Paarl gaan woon, waar hy by D.F. du Toit, die drukkers van Die Afrikaanse Patriot, gewerk het. In 1893 het hulle na Wepener in die Vrystaat verhuis waar hy die pos as stadsklerk beklee het. Op hierdie dorp het hul seun, Jan Hendrik Dijkman, op negentienjarige ouderdom die skoolhoof geword; slegs met die onderbreking van vyftien maande tydens die Anglo-Boereoorlog was hy 44 jaar lank in hierdie pos. Gedurende die oorlog is haar man gevange geneem en as krygsgevangene na Indië gestuur terwyl die res van die gesin op ’n Franse sendingstasie in Basoetoland geskuil het.

In 1891 het Die Patriot-drukkers, D.F. du Toit & Co. in die Paarl, die Suid-Afrikaanse kook-, koek- en resepteboek gepubliseer. Daar was so ’n groot behoefte aan hierdie boek dat dit drie uitgawes in twee jaar beleef het en eindelik agttien keer herdruk is. Die boek is geskryf in taal eie aan Die Patriot en die spelling van daardie tyd is gebruik. Tesame met die resepte was daar boererate wat vandag eienaardig klink. Een daarvan, vir beroerte, met die spelling van daardie tyd, het soos volg gelui: “Di sike mak dagga laat rook; en as hy ni self kan rook ni, dan kan ’n ander di rook in zijn mond in blaas tot syn tong los gaan, dan kan hy self rook.” Agter in die boek was daar Greintjies Goed, wat lewenswaarhede bevat het. Die ou resepte, boererate, taalgebruik en spelling maak dit ’n werk van groot kultuurhistoriese belang. Sy het self die boek in Engels vertaal en die agtste druk daarvan het in 1908 onder die titel Mrs. Dijkman’s Cookery and Recipe book verskyn.

Sy is op 5 Mei 1908 in die ouderdom van 67 jaar oorlede.

deur Daantjie Badenhorst