FRANS OERDER (1867-1944)

Frans Oerder was die eerste Suid-Afrikaanse kunstenaar wat tot oorlogskunstenaar benoem is.

Frans David Oerder is op 7 April 1867 in Rotterdam in Nederland gebore en het reeds op ’n jong ouderdom kunstalent begin toon en reeds op dertienjarige ouderdom met sy opleiding begin. Hy het onder meer in Italië en België gestudeer.

Hy het op 23-jarige ouderdom in Transvaal aangekom, waar hy by die Nederlands-Suid-Afrikaanse Spoorwegmaatskappy gewerk het en onder meer uithangborde geskilder het. Later het hy ’n betrekking as kunsonderwyser gekry. Hy het kunslesse by ’n meisieskool gegee en JH Pierneef as private kunsstudent gehad. Hy het verskeie opdragte vir portretstudies ontvang en ook ’n uitgebreide skilderreis na Zoeloeland, waar hy agttien maande lank gewerk het, ontvang.

Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog het die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) Oerder tot oorlogskunstenaar benoem. Hy was die eerste Suid-Afrikaner wat hierdie amp beklee het. Hy het die Boeremagte oral vergesel en sketse van gebeure aan die front gemaak. Sommige van hierdie werke is in die besit van die Universiteit van Pretoria terwyl ’n groot aantal ook by die Oorlogsmuseum in Bloemfontein gehuisves word. Hy het egter malaria opgedoen en moes gevolglik na Pretoria terugkeer.

Hy het weer eens opdrag ontvang om portrette van vooraanstaande mense te maak, onder meer die redakteur van De Volkstem, dr. Frans Engelenburg en genl. Louis Botha. Met Pretoria se vyftigste verjaardag in 1905 het hy opdrag ontvang om twee skilderye van die stad te maak. Kort na die Anglo-Boereoorlog het hy lande aan die ooskus van Afrika, onder meer Zanzibar, besoek. Daarna het hy agttien maande lank in Italië gewerk, waarna hy na Nederland teruggekeer het. Hy het aanvanklik in Brabant gewoon maar hom later in Amsterdam gevestig. Hy het in verskeie Europese lande uitgestal en veral met sy kinderportrette bekendheid verwerf. Hy het in 1938 na Suid-Afrika teruggekeer en ’n reis deur die Kaapprovinsie, Natal en Noord-Transvaal onderneem totdat die Tweede Wêreldoorlog uitgebreek het.

Oerder se werk was realisties-impressionisties. Hoewel sy skilderye kleurvol was, het hy baie meer aandag aan komposisie as aan kleurgebruik gegee. Sy werk was meer konserwatief as dié van sy tydgenote, onder meer Vincent van Gogh, maar sy styl was in Suid-Afrika heel aanvaarbaar en veral sy blomstudies was baie gewild. Die landskappe wat hy in Europa geskilder het en ook baie gewild was, het ’n groter spontaniteit as sy Suid-Afrikaanse landskappe getoon. Laasgenoemde het van groot tegniese vaardigheid en ’n meer beheersde tegniek getuig. Dit kon deels toegeskryf word aan die eise wat die kleure en die fel lig van Suid-Afrika aan skilders stel.

Hy is op 15 Julie 1944 in die ouderdom van 77 jaar in Pretoria oorlede en ’n straat in Pretoria se voorstad Groenkloof is na hom vernoem.

deur Daantjie Badenhorst