NASIONALE AFRIKAANSE LETTERKUNDIGE MUSEUM EN NAVORSINGSENTRUM, BLOEMFONTEIN
Die statige Ou Goewermentsgebou, met sy pragtige hoë toring en die standbeeld van president JH Brand voor die hek, is een van die bekendste bakens in Bloemfontein. Hierdie gebou, wat geleë is in President Brandstraat, aan die bopunt van Maitlandstraat, huisves vandag die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum.
Die Ou Goewermentsgebou is in opdrag van president JH Brand opgerig ten einde verskillende staatsdepartemente van die Vrystaatse Republiek te kon huisves. Die onderste verdieping van die voorste gedeelte is deur RCGAT Woeke ontwerp en op 31 Mei 1875 is die hoeksteen deur president JH Brand gelê. Aan die voorkant van die gebou is ’n tuin of parkie uitgelê waar verskeie hoogwaardigheidsbekleërs deur die jare bome geplant het. In 1895 is ’n tweede verdieping, deur JE Vixseboxse ontwerp, aangebou. Die orige gedeelte van die gebou is deur sir Herbert Baker, die argitek van die Uniegebou in Pretoria, ontwerp en is in 1906 voltooi.
Op 28 Oktober 1908 het ’n brand feitlik die hele gebou in puin gelê. Ná die vernietigende brand is die gebou tussen 1909 en 1911 grotendeels volgens die planne van sir Herbert Baker herbou. Die veranderings en verbeterings, veral in die vooraansig en toring, is die werk van die regeringsargitek F Taylor.
Die gebou is herbou met rooskleurige baksteen en Bayswatersandsteen, met ’n dak van rooi Marseilles-teëls.
Bokant die gebou troon die pragtige sandsteentoring uit. Die nuwe toring is slanker en 10,5 m hoër as die oorspronklike toring gemaak en met ’n uitgebeitelde kroon afgerond. Klassieke elemente van die hoofingang, bv. die pediment en suile, word in die toring herhaal. Die vierkant of binneplaas is omring deur ’n aantal Doriese suile, waarop die boonste verdieping rus.
In 1972 is hierdie historiese ou gebou tot ’n nasionale gedenkwaardigheid verklaar. Vanaf 1877 tot 1902 was die Ou Goewermentsgebou die setel van die Regering van die Vrystaatse Republiek. Die Vrystaatse Volksraad het sedert die voltooiing van die gebou in 1877 tot in 1893 in die Derde Raadsaal in die Ou Goewermentsgebou vergader.
Voordat die Ou Goewermentsgebou afgebrand het, was dit die setel van die Regering van die Oranjerivierkolonie. Die herboude gebou is sedert 1911 deur die Vrystaatse Provinsiale Administrasie gebruik. Die Letterkundige Museum in Bloemfontein is voorafgegaan deur boekweke, boekuitstallings en die Dokumentasiesentrum vir taal en lettere, waarmee die RGN in 1970 begin het.
Uit die dokumentasiesentrum het die Letterkundige Museum in Bloemfontein ontwikkel. Op 9 Oktober 1972 kondig die Administrateur van die Vrystaat, advokaat GF van L Froneman, die vestiging van ’n Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) aan. Die Museum sou dus ’n Nasionale Museum wees.
Op 24 Maart 1973 is die NALN amptelik geopen deur meneer JP van der Spuy, die toenmalige Minister van Nasionale Opvoeding.
Die Ou Goewermentsgebou is die sentrum van die Vrystaatse Museumdiens, wat in Oktober 1977 sy beslag gekry het.
Die NALN is die bewaarplek van ons letterkundige skatte – die Museum beskik oor manuskripte, boeke, foto’s en personalia van feitlik elke Afrikaanse skrywer van naam. Verbind aan die NALN is ’n Musiek- en Toneelmuseum. Daar is nou ook begin met ’n Onderwysmuseum. Die Letterkundige Museum beskik oor ’n navorsingsentrum waar navorsers o.a. boeke, manuskripte, tydskrifte, resensies en ander bronne oor die Afrikaanse letterkunde en skrywers kan raadpleeg.
Voor die Ou Goewermentsgebou is die tuin met sy ou historiese bome, blomtuin en grasperke. Borsbeelde van skrywers, musici en toneelkunstenaars is onder die bome op voetstukke ingerig. Die Beeldetuin verleen aan die karaktervolle Ou Goewermentsgebou ’n nog groter grasie en waardigheid.
Bron: NALN. 1989. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum. In Afrikanerbakens, Aucklandpark: FAK, pp. 112–113.
