PAUL DE GROOT (1878-?)

Die verhoogakteur Paul de Groot word algemeen beskou as die vader van die Afrikaanse toneelkuns. Hy was ’n beroepsakteur wat in die vroeë dae van hierdie toneelgeselskappe ’n onskatbare rol gespeel het in die vestiging van ’n professionele Afrikaanse beroepsteaterkultuur.

Paul Christiaan de Groot is in 1878 in Indonesië gebore. Sy vader was daar gestasioneer as beroepsoldaat en sy moeder was ’n Franse sangeres. Hy het in 1906 en 1907 aan die toneelskool in Amsterdam studeer, waarna hy saam met verskeie geselskappe deur Europa, Engeland, Amerika en uiteindelik Nederlands-Oos-Indië toer.

Nadat hy ondervind het dat die mark vir toneelspel versadig is, spits hy hom toe op voordrag en kabaret, en vertolk veral Franse liedjies onder die skuilnaam Paul Duprez.

Hy onderhandel met African Theatres en besluit om in 1924 na Suid-Afrika te kom waar hy Afrikaanse spraaklesse by Stephanie Faure neem. Sy eerste opvoerings is in die Koffiehuis en by die Spoorweginstituut in Kaapstad. Hierna vertrek hy na Pretoria, waar hy voordragkonserte in Pretoria en orals op die Rand lewer.

Nadat hy aanvanklik verskeie Nederlandse stukke opgevoer het, tree hy op 2 Mei 1925 vir die eerste keer saam met Afrikaanse amateurs in die Operahuis op waar hulle Lenie van HA Fagan en Die heks van C Louis Leipoldt opvoer.

Hierna onderneem hy ’n kort reis met Die heks, wat hy self regisseer, waarna hy ’n gunstige resensie van Gustav Preller ontlok vir die stuk Huistoe in die Pretoria Stadsaal.

Danksy die sukses van Huistoe bied African Theatres om hom ’n kontrak in Johannesburg aan, waar hy vol sale in die Standard Theatre in Johannesburg trek.

Hierna besluit African Theatres om hom te finansier vir ’n landsreis. Hy stel ’n beroepstoneelgeselskap saam bestaande uit onder andere Wena Naudé en die dramaturg WJ Pienaar.

Oorskotjie is die eerste drama wat hulle opvoer. Ongelukkig kanselleer African Theatres die kontrak met De Groot terwyl die geselskap in Kaapstad is.

Danksy die finansiële ondersteuning van Danie du Preez gaan De Groot op sy eie voort. Hy voer Die heks en die eenbedryf Die doel heilig die middele van L Hansma op, aangesien African Theatres nou die opvoerregte vir Oorskotjie besit.

Hulle reis deur die Kaapprovinsie, die Vrystaat en Transvaal. Terug in Pretoria besluit hy en Hendrik Hanekom dat hulle groepe moet saamsmelt. In Julie 1926 vind die amalgamasie in Potchefstroom plaas.

Behalwe De Groot en Hendrik en Mathilde Hanekom, bestaan die nuwe geselskap uit Wena Naudé, Maxie Botha, Simon Malherbe en Anna Marais.

Die eerste drama waarmee hulle op reis gaan, is Huistoe. Gert Borstlap, later bekend as André Huguenet, sluit ook by hulle aan. Die toer is ’n finansiële mislukking, maar die akteurs doen waardevolle ondervinding op, terwyl die plattelandse publiek aan toneel bekend gestel word.
Vir die volgende toer kies hulle ’n ligter stuk wat meer in die breë publiek se smaak val, die komedie As mans huishou. Om koste te bespaar, tree slegs De Groot, die Hanekoms en Wena Naudé tree daarin op.

Die sukses van hierdie toer vestig hulle as toneelgeselskap en nog lede sluit by hulle aan. Na wisselende suksesse met verskeie stukke, besluit die Hanekoms om weer op hulle eie te gaan.

Paul de Groot kan met reg die vader van die Afrikaanse toneelkuns genoem word. Hy het akteurs in sy toneelgeselskap gehad wat in later jare volksbesit sou word.

Van die bekendste Afrikaanse toneelspelers het onder hom gewerk, soos die Hanekoms, Wena Naudé, Lydia Lindeque en Siegfried Mynhardt.

In 1935 vertrek hy na Rhodesië vir ’n filmkontrak in die rolprent oor Cecil John Rhodes. Nadat die verfilming voltooi is, het hy na die buiteland teruggekeer en in 1940 op ’n toer na Nederlands-Indië vertrek.

Hier loop sy spoor dood, en daar word vermoed dat hy tydens die Japannese besetting in die Tweede Wêreldoorlog gesterf het.

deur Christof Greyling