RYK TULBAGH (1699-1771)

’N BEMINDE GOEWERNEUR

Nederigheid en genaakbaarheid, beleefdheid en menslikheid was die vernaamste persoonlike eienskappe wat aan hierdie gevierde figuur die naam “Vader” Tulbagh besorg het. Hy was een van die mees geliefde goewerneurs wat ooit in ons land aan die bewind van sake gestaan het, en as oorsake van sy gewildheid by onderdaan sowel as by owerheid, kan verder genoem word sy vlyt en deeglikheid, maar bo alles ook sy onkreukbare getrouheid en nougesette eerlikheid.

Ryk Tulbagh is in 1699 in Utrecht, Holland, gebore. Sy ouers was eenvoudige mense, maar bekend om hulle eerlikheid en mensliewendheid. Toe hy nog baie jonk was, het die gesin verhuis na Bergen-op-Zoom, en hier het die jonge Ryk sy skoolonderrig ontvang. Op sestienjarige leeftyd verlaat hy die skool en tree in diens by die Hollands-Oos-Indiese Kompanjie. Hy verbind homself om te doen net wat van hom verlang word. Die Direkteure besluit om hom na die Kaap te stuur en in de jaar 1716 aanvaar hy met die Terhorst die lang seereis na Kaap die Goeie Hoop.

By die Kaap aangekom, aanvaar hy ’n ondergeskikte betrekking as klerk, en hoewel hy nog geen sewentien jaar oud was nie, het hy baie gou die aandag van sy meerderes getrek. Deur sy aangename en deeglike karakter, sy pligsgetrouheid, toewyding en diepe godvrugtigheid, het hy spoedig die agting van almal geniet en langsamerhand het hy van sport tot sport in die diens geklim.

In 1722 word hy deur die toenmalige goewerneur, De Chavonnes, aangestel as hoofklerk van die Sekretsris van die Politieke Raad, en in die volgende jaar word hy klerk in die Kompanjie se pakhuis. Twee jaar later word hy bevorder tot Sekretaris van die Politieke Raad en kort daarna ook stemgeregtigde lid van die liggaam asook van die Raad van Justisie.

In 1732 is hy met die titel Koopman vereer, en in 1739 by sy benoeming tot sekunde en President van die Raad van Justisie, styg hy tot die rang van Opperkoopman. Twaalf jaar later volg hy sy swaer, Hendrik Swellengrebel, op as Goewerneur en twintig jaar lank was die Iotgevalle van die Kolonie in uiters bekwame hande.

Ryk Tulbagh, wat deur die Here Sewentien as ’n modelbeampte beskou is, het sy stempel op die hele administrasie afgedruk. Onderdrukking, afpersing en privaathandel van amptenaarweë is op strenge wyse aan bande gelê. Geen amptenaar is toegelaat om sy salaris na willekeur aan te vul nie. Hoewel die Goewerneur baie streng en nougeset in die uitvoering van sy pligte was, tog was hy toeganklik en vriendelik teenoor alle seksies van die bevolking.

Ook die Kompanjie het hy getrou gedien, maar hy het eweneens gewaak oor die belange van die koloniste wat aan sy sorg toevertrou was. Sy twintigjarige regeringstyd word gekenmerk deur ’n veelheid van reëls en wette. Ons herinner maar aan die Praalwette wat in 1755 aan die Kaap ingevoer is.

Tulbagh se naam sal ook altyd in verband gebring word met die Kodifikasie van die Slawewette in 1754. Daar dien op gewys te word dat, hoewel hy op bekwame, eerlike en humane wyse regeer het, die welvarendheid van sy regeringstyd in die eerste plek toegeskryf moet word aan omstandighede en gebeurtenisse waarvoor hy nie verantwoordelik was nie.

In die najaar van 1771 is Vader Tulbagh oorlede, en as blywende erkenning vir sy groot dienste is meer as dertig jaar na sy dood ’n nuwe distrik na hom vernoem. Sy naam word tereg nog altyd in Suid-Afrika geëer.

“When it was known that Father Tulbagh was no more, every man felt that not only a prince and a great man in Israel had fallen, but that one who was like dear and esteemed personal friend had been taken away” – George McCall Theal

Bron: Aucamp, G. (red.). 1947. Suid-Afrikaanse Heldegalery. Kaapstad: M. Rieck.

Foto: Denkbeeldige tekening