SJ DU TOIT (1847-1911)

Ds. SJ du Toit was ’n stigter van die Genootskap van Regte Afrikaners, asook ’n predikant van die Nederduits-Gereformeerde Kerk, ’n Bybelvertaler en ’n redakteur van verskeie koerante en tydskrifte.

Stephanus Jacobus du Toit is op 9 Oktober 1847 op die plaas Kleinbosch in Daljosafat gebore en was die jongste van dertien kinders. Hy was een van nege kinders uit sy gesin wat volwasse ouderdom bereik het. Twee van sy broers was Daniël Francois du Toit, wat ook as Oom Lokomotief bekendgestaan het, en Charles Wijnand du Toit, ’n predikant in die NG en Nederduitsch Hervormde kerke in Potchefstroom. Sy pa was die erfgenaam van die plaas Kleyne Bosch (later Kleinbosch) wat aan die Du Toit-stamvader Francois du Toit uitgegee is toe hy as deel van die Franse Hugenote na Suid-Afrika gekom het. Die destydse goewerneur Simon van der Stel het die plaas aan hom toegeken hoewel dit buite die grense van die toenmalige kolonie geval het. Die voorwaardes was dat Du Toit ’n duisend gulde moes betaal en homself teen die aanvalle van die San moes beskerm. Sy gevegte teen die San het gelei tot die benaming van Du Toitskloof omdat dit die kloof was waardeur hy die San agtervolg het. Saam met sy ouer broer DF du Toit het hy sy skoolopleiding by die goewermentskool op Daljosafat ontvang; hul onderwyser was Bart Smith, wie se foutiewe uitspraak van sy eie taal ’n invloed op hulle gehad het. Toe eerwaarde Roth hul onderwyser geword het, het dit baie beter gegaan. SJ du Toit het tot met sy negentiende jaar op Kleinbosch geboer, maar toe hy die roeping om ’n predikant te word, gekry het, het hy hom van 1866 af twee jaar by Paarl Gimnasium ingeskryf. Hy het in werklikheid egter privaat onderrig by Arnoldus Pannevis en TSA Hoffman ontvang. Hierdie onderrig het hom in staat gestel om die toelatingseksamen tot die Kweekskool in Stellenbosch te slaag.

In 1868 het hy sy studie aan die Kweekskool op Stellenbosch voortgesit en voorsitter van die studenteraadsvereniging geword. Hy het by ’n weduwee geloseer en ’n verhouding met haar dogter, Elizabeth Jacoba (Bettie) Joubert aangeknoop. In Augustus 1872 het hy sy proefpreek gelewer en sy studies in dieselfde maand voltooi. In dieselfde jaar is hy met Bettie getroud en vier kinders is uit die huwelik gebore. Die digter, teoloog, Bybelvertaler en Psalmberymer Jacob Daniël du Toit, beter bekend as Totius, was een van hulle. Bettie is op 1 November 1882 oorlede en op 8 Julie 1887 is hy vir die tweede keer getroud, hierdie keer met Anna Francina Malan, by wie hy twee seuns en twee dogters gehad het. Een van sy kinders uit sy tweede huwelik was Charles Wynand Markelbach du Toit, wat ’n predikant in die Gereformeerde Kerk geword het. Hy het die gemeentes Aliwal-Noord, Frankfort en Bloemfontein bedien en later is hy onbestrede as lid van die Unie-Volksraad vir die Nasionale Party in die kiesafdeling Edenburg verkies. Na ’n tussenverkiesing in Julie 1932, wat hy naelskraap teen die Suid-Afrikaanse party gewen het, het hy Colesberg verteenwoordig, maar in 1938 het hy in Krugersdorp derde gekom teen die Arbeidersparty en die Verenigde Party. In Oktober daardie jaar het hy egter na die parlement teruggekeer as volksraadslid vir Marico, nadat hy die kandidaat van die Verenigde Party met slegs 49 stemme geklop het.

Nadat Du Toit sy studies voltooi het, het die professore van die NG Kerk hom as proponent gestuur om deur Transvaal te reis en die Woord oral te bedien. Dit het daartoe gelei dat hy na Pretoria beroep is. Tweespalt in die Transvaalse kerk tussen diegene wat predikante uit Nederland wou invoer en dié wat aansluiting by die Kaapse Kerk wou vind, het gemaak dat die bekragtiging van die beroep vertraag is. Intussen het hy tydelike beroepe in die Kaap aanvaar en so as waarnemer in Kaapstad en Wellington opgetree. Hy is by laasgenoemde gemeente as predikant georden. Hierna het hy ’n beroep na Kruisvallei (Tulbagh) aanvaar. Hy is op 28 September 1875 as predikant bevestig toe hy die beroep na die nuut afgestigte Noorder-Paarl aanvaar het en hy was hier werksaam tot 1882. Benewens sy werk as predikant het hy betrokke geraak by godsdiensonderrig aan die Paarl Gimnasium.

Reeds in 1874 het hy as Ware Afrikaander in De Zuid-Afrikaan ’n reeks artikels oor die Afrikaanse taal geskryf, waarin hy voorbrand gedoen het vir die belangrikheid van die moedertaal en die stelling dat Afrikaans nie ’n taal kon wees nie, weerlê het. Hy het onder andere hier die taalreël neergelê dat ons moes skryf soos ons praat.

Du Toit het die stigtingsvergadering van die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) vir 14 Augustus 1875 belê, met homself, sy broer DF du Toit (Oom Lokomotief), dr. DF du Toit, August Ahrbeck, CP Hoogenhout, Gideon Malherbe, Petrus Malherbe en SG du Toit. In 1992 het Randall Wicomb ’n liedjie getiteld “Agt jollie kêrels” geskryf en opgeneem wat die verhaal van die stigting van die GRA vertel het. Die aanvanklike hoofdoel van die GRA was om die Bybel in Afrikaans te vertaal sodat alle mense die Woord in hul eie taal kon lees, maar die doel het gou verbreed om Afrikaans in die algemeen te bevorder. As nie-amptelike leier van die GRA was ds. Du Toit die medeskrywer van die GRA se manifes en ander pleitstukke, die belangrikste skrywer van Die geskiedenis van ons land in 1877 en in 1880 die samesteller van Die geskiedenis van die Afrikaanse Taalbeweging. Hy was die eerste redakteur van Di Patriot, wat op 15 Januarie 1876 die eerste keer verskyn het, maar in 1878 het hy hierdie pos aan sy broer DF du Toit (Oom Lokomotief) oorgegee.

In 1879 het ’n versoek van Beaufort-Wes gekom dat ds. Du Toit hom as Volksraadslid van die Kaapse Parlement verkiesbaar moes stel, maar omdat sy gemeentewerk dit nie toegelaat het nie, het hy die versoek van die hand gewys. Vanaf 1879 het hy hom deur middel van Di Patriot beywer vir die oprigting van die Afrikanerbond, ’n Hollandse politieke party in Kaapland wat hom veral beywer het vir die vereniging van Afrikaners regdeur die land en die gelykstelling van Hollands en Engels. Nadat verskeie takke van die Afrikanerbond reeds in 1881 gestig is, is hierdie party formeel tydens ’n kongres op 1 Maart 1882 in die lewe geroep. Die Afrikanerbond het Di Patriot as amptelike mondstuk gebruik en het duidelike republikeinse doelwitte en vereniging van al die provinsies nagestreef. Gedurende Mei 1883 het die Zuid-Afrikaansche Boeren Beschermings Vereniging (ZABBV) van JH Hofmeyr, wat hom veral beywer het vir die belange van die boere, en die Afrikanerbond saamgesmelt. Die naam van die organisasie was die Afrikanerbond en ZABBV, maar as party het dit as die Afrikander Nationale Partij bekendgestaan. Hierdie organisasie het in 1890 besluit om Nederlands as taalmedium te gebruik hoewel Di Patriot tot 1899 as amptelike mondstuk behoue gebly het. In hierdie jaar is Di Patriot onthef as gevolg van die politieke rigting wat Du Toit ingeslaan het.

Intussen het Du Toit hom beywer vir die stigting van ’n Afrikaanse skool en in Di Patriot van 24 Desember 1880 het hy die doelwitte van ’n voorgenome Afrikaanse skool uiteengesit. Daarna is geld regdeur die land ingesamel en op 1 Februarie 1882 het die skool ’n werklikheid geword met die opening van die Gedenkschool der Hugenoten op Kleinbosch in Daljosafat met Oom Lokomotief as eerste onderwyser. Reeds in 1881 het ds. Du Toit ’n aanbod van die Transvaalse regering gekry om superintendent van onderwys te word, maar het eers op 13 Maart 1882 superintendent geword. Die sukses van sy visie het gemaak dat Transvaal in 1882 van 43 skole en 872 leerlinge teen die einde van 1887 gevorder het na 116 skole en 2795 leerlinge. Om dit te kon doen, het hy ’n nuwe onderwyswet opgestel, ingevolge waarvan die bevoordeling van dorpskole bo plaasskole in terme van toelaes beëindig sou word en ouers dus aangemoedig is om skoolbywoning te verbeter en sodoende groter toelaes te bekom. Daarby het hy die gehalte van onderwysers verbeter. Terselfdertyd het ’n persoonlike ramp hom getref; kort nadat hy in Transvaal aangekom het, is sy vrou na ’n kort siekbed oorlede en hy het sy kinders in die sorg van sy ma en sy skoonma in Paarl gelaat.

In die vroeë stadium van sy verblyf in Transvaal het hy ’n vertroueling en vriend van pres. Paul Kruger geword. Hy en Kruger was saam met genl. Nicolaas Smit lede van die Transvaalse Deputasie wat in September 1883 uit Pretoria na Engeland vertrek het om volle onafhanklikheid van Engeland te verkry. Hierdie deputasie was suksesvol en Transvaal het sy onafhanklikheid herwin. Ingevolge die Londense konvensie waarop daar ooreengekom is, moes slegs verdrae met die Bantoestamme en vreemde moondhede vooraf goedkeuring van die Britse koningin verkry. Daarby is Transvaal se skuldlas verminder. Volgens dokumente het Du Toit met sy vlot Engels en skerp insigte ’n besondere rol gespeel as bemiddelaar tussen Lord Derby, die Britse minister van kolonies, en Kruger. Die deputasie het ook lande soos Duitsland, Portugal, Nederland, België en Frankryk besoek en ook in hierdie lande ’n groot indruk gemaak. In Frankryk is Kruger beskou as ’n simbool van ‘n vryheidsvegter en ds. Du Toit is as ’n redenaar, soldaat en digter beskou. In Duitsland het die kanselier Otto von Bismarck die deputasie onthaal en weer het ds. Du Toit as Kruger se tolk opgetree. Tydens hierdie reis is ds. Du Toit tot die geografiese genootskap van Portugal en Frankryk benoem. Die deputasie het in Julie 1884 na Suid-Afrika teruggekeer.

Op 8 Julie 1885 is ds. Du Toit weer getroud, hierdie keer met Anna Francina Malan, by wie hy vier kinders gehad het. Net twee van hulle, naamlik Magdalena en Carl Wijnand Markelbach, het volwasse ouderdom bereik. Laasgenoemde het ’n Gereformeerde predikant en parlementslid op Colesberg geword. Sy ander twee kinders, ’n dogtertjie en ’n seuntjie, is baie jonk dood. Op 11 September 1885 het die GRA die Bybelvertaling aan hom opgedra.

Die ontdekking van goud het gemaak dat hy besluit het om uit sy posisie as superintendent van onderwys te bedank en direkteur van ’n goud mynmaatskappy bekend as De Eendracht te word. Hy het al sy bates in hierdie maatskappy belê. Hy was van plan om ’n Europese reis te onderneem en met sy terugkeer na Suid-Afrika sou hy na die Kaap verhuis en hom aan die Bybelvertaling wy. Pres. Kruger het hom versoek om sy bedanking as superintendent van onderwys terug te trek en selfs onderneem om hom ’n salaris te betaal in die tyd wat hy in die buiteland sou wees. Hy het die aanbod van die hand gewys en slegs onderneem om die pos op te neem wanneer hy sou terugkeer. Hy, sy vrou en kinders het van 1889 tot 1890 ’n uitgebreide reis deur Europa onderneem en in die Belgiese hoofstad Brussel het hy private gesprekke met die koning, die minister van buitelandse sake en die burgemeester gevoer. Terwyl hulle op reis was, is sy eenjarige seuntjie Stefaan in die Paarl aan komplikasies wees kinkhoes dood en die mynmaatskappy se bankrotskap het gemaak dat hy al sy besittings verloor het. In hierdie omstandighede het hy nie sy weg oopgesien om sy pos as superintendent van onderwys op te neem soos wat hy belowe het nie.

In Augustus 1890 het hy na die Paarl teruggekeer en vir eers het hy, sy vrou en vyf kinders in die agterkamer van ’n gehuurde woning ingetrek. Toe dit beter met hulle gegaan het, het hulle ’n vleuel van die Patriot-gebou betrek. Hy het hom nou voltyds aan die Bybelvertaling toegewy maar in 1891 het hy die redakteurskap van Di Patriot oorgeneem toe sy broer (Oom Lokomotief) en CP Hoogenhout besluit het om die blad uit protes teen sy politieke oortuigings te verlaat. Hy het ook die maandelikse godsdienstige blad De Getuige wat hy in 1882 van stapel gestuur het, en De Paarl, ’n blad wat drie keer per week in die Paarl uitgegee is, geredigeer. Hy het die sekretaris geword van die Paarlse bestuurskomitee van die Taalbond, wat hom beywer het vir die bevordering van Nederlands in stryd teen verengelsing. Daarby was hy instrumenteel in die daarstelling van Taalbondeksamens, waarvan die eerste een op 11 Junie 1892 afgelê is.

Op 29 September 1899, twaalf dae voordat die Anglo-Boereoorlog uitgebreek het, het ds. Du Toit sy Afgepersde Getuienis gepubliseer. Hierin het hy gewaarsku dat die Transvaal geen kans gehad het in die dreigende oorlog teen Engeland nie; hulle moes eerder die onreg herstel en daarna hul toevlug na God neem omdat Hy, volgens ds. Du Toit, slegs tot hul redding sou kom as hul kant skoon sou wees. Volgens hom was die onreg drieledig; die konsessie-politiek waardeur enkelinge ten koste van die regering verryk kon word, die onderwerping van die howe aan die regering en die nie-verlening van stemreg aan buitelanders wat stelselmatig van een jaar na veertien jaar se inwoning verleen is. Die Transvaalse regering het egter ’n maand tevore reeds toegewings oor stemreg gemaak; Kruger het reeds die vyfjaar-verblyfkwalifikasie vir stemreg aanvaar en dit boonop terugwerkend van krag gemaak terwyl agt nuwe setels vir die Volksraad aan die Witwatersrand of buitelanders aangebied is. Dit was alles pogings deur Transvaal om die oorlog te verhoed.

Ds. Du Toit se standpunte het veroorsaak dat hy in daardie tyd verskeie dreigende en beledigende briewe ontvang het en as persoon verguis is. Dit het ook ’n nadelige uitwerking op sy sakebedrywighede gehad aangesien publikasie van Di Patriot, De Getuige en Ons Klyntji gestaak is. Twee Jode wat hy in staat gestel het om hulle as immigrante te vestig, het hom gehelp om die plaas Schoongezict in Daljosafat naby die Paarl te koop. Hier het hy ’n byeboerdery bedryf en wyn gemaak wat selfs na Europa uitgevoer is. Later het hy die plaas verkoop en die familieplaas Kleinbosch bekom.

Hoewel sy ongewildheid hom daarvan weerhou het om enige openbare rol in belang van Afrikaans te vertolk, is ’n belangrike brief wat hy aan Gustav Preller geskryf het, later onthul. Op 6 Maart 1905 het JH (Onze Jan) Hofmeyr met ’n toespraak ’n vurige pleidooi vir die handhawing van Nederlands gemaak, maar Preller het gesê dat Afrikaans eerder as Nederlands die taal van die toekoms is. In ‘ n dringende vertroulike brief van 30 Maart 1905 het Preller ds. Du Toit, wat toe op Schoongezicht gewoon het, gevra om hom te help. Du Toit se antwoord van 4 April 1905 het uit ses lang bladsye bestaan en het al die grondbeginsels van die Afrikaanse taal wat hy reeds in 1891 bepleit het, bevat. Preller het ruim gebruik gemaak van die inhoud vir sy belangrike reeks artikels wat van 19 April 1905 in De Volkstem onder die titel “Laat’t ons toch ernst wezen” gepubliseer is. Dit is later deur kenners as die begin van die Tweede Taalbeweging beskou.

Sy aktiwiteite as Bybelvertaling het gelei tot die publikasie van Genesis in 1893, Mattheus in 1895, Openbaring in 1898 en Di Psalme in 1907 terwyl Hooglied, Markus en Handelinge tussen 1905 en 1908 in Stemmen des Tijds geplaas is en Lukas in manuskripvorm bestaan het. Sy persoonlike ongewildheid en die feit dat die tyd nog nie geleë was vir ’n Afrikaanse Bybelvertaling nie, het gemaak dat dit nie inslag by die publiek gevind het nie. Hy het sy persoonlike bediening in hierdie tyd uitgeleef as konsulent en geestelike leier van die Gereformeerde Kerke onder die Kruis, ’n kortstondige Protestantse kerkverband wat ontstaan het toe lidmate laat in die negentiende en vroeg in die twintigste eeu besluit het om die NG Kerk om “godsdienstige” redes te verlaat. Die eerste gemeente is in 1897 op Strydenburg gestig en daarna het gemeentes landwyd ontstaan.

In Augustus 1910 het sy perdekar omgeval terwyl hy vir die Kruiskerke op besoek aan Calvinia was. Hy het ernstige beserings opgedoen wat gemaak het dat hy vir ’n groot deel van die res van sy lewe bedlêend was. Op 28 Mei 1911 is hy in die ouderdom van 63 jaar op Kleinbosch oorlede en hy is ook op hierdie plaas begrawe. Die volgende woorde is op sy grafsteen aangebring: “Vader van die Afrikaanse Taal, Stigter van die Afrikanerbond en Stijder vir die Calvinisme.”

Daantjie Badenhorst