14 JUNIE
GEBEURE
1907 – Die Oranjerivierkolonie verkry selfregeringstatus
1912 – Die stigting van die Unie-Verdedigingsmag
Op 14 Junie is Wet Nr. 13 van 1912 “Om voorsiening te maken voor de Verdediging van de Unie en voor zaken daarmede in verband staande”, afgekondig. Daar is onmiddellik ’n begin gemaak met die opbou van ’n sentrale verdedigingsorganisasie, met die hoofkwartier in Pretoria. Vir die eerste keer is ’n gesamentlike weermag, naamlik die Unie-Verdedigingsmag, daargestel. Sy hooftaak was landsverdediging. Destyds het dit reeds om binnelandse onrus en beskerming van die Kaapse seeroete gegaan, en dit gaan vandag nog daarom. Op 1 Julie 1912 het die Departement van Verdediging kragtens Wet Nr. 13 van 1912 ’n afsonderlike staatsdepartement geword. Tussen die tydperk 1912 tot 1960 veg Suid-Afrika in twee Wêreldoorloë en die Koreaanse oorlog aan die kant van Groot-Brittanje en die Verenigde Volke. Na die ondertekening van die wapenstilstand in Korea, op 27 Julie 1953, het die wêreld ingrypende veranderings ondergaan. Onrus het ’n kenmerk van die na-oorlogse wêreld geword. In hierdie omstandighede is die Unie-Verdedigingsmag se naam verander na Suid-Afrikaanse Weermag. Kort nadat Suid-Afrika in 1961 die status van ’n vrye en onafhanklike republiek verkry het, is die Suid-Afrikaanse Weermag ook totaal ontvoog van Groot-Brittanje. Wat verdedigingsaangeleenthede betref, het hierdie nuwe status ongetwyfeld nuwe eise aan die Weermag gestel. Een van die grootste verpligtinge was, behalwe om ons land te beveilig, ook om ons tradisionele vryheid en staatkundige onafhanklikheid te behou. Die Suid-Afrikaanse Weermag is op ’n moderner grondslag geplaas, waarin die beginsel van persoonlike diensplig die hoeksteen sou vorm om staande te kan bly teen aanvalle van buite.
1943 – Stigting van die Vrou- en Moederbeweging van die ATKV (SAS & H)
Met die totstandkoming van die ATKV (SAS & H), is slegs manlike werknemers in diens van die SA Spoorweë as lede van die Vereniging toegelaat. Daar word vir die eerste keer vir die inskakeling van vroue as lede voorsiening gemaak in die ontwerpkonstitusie wat na afloop van die sogenaamde “Spoorbondkrisis” in 1933 en die daaropvolgende reorganisasie van die Vereniging in 1934 opgestel is. In 1934 ontspring in verskillende sentra spontaan, sonder noemenswaardige organisatoriese verband, georganiseerde kringe van vrouelede wat as Dameskringe bekend staan. Hierdie Dameskringe, ook genoem “Geselskringe”, is gestig met die tweërlei doel om die “susterhand aan medespoorweggesinne te reik” en om weë en middele te bespreek om deur gesellighede, kollektes, ensovoorts, die Wesefonds te versterk. In 1934 vind die eerste Uniale Jaarvergadering van die beweging ’n dag voor die ATKV-kongres in Johannesburg plaas. Dit is bygewoon deur een afgevaardigde van elke dameskring.
1977 – Afrikaanse Taalmonument aan die Staat oorhandig
Die indrukwekkende Afrikaanse Taalmonument pryk aan die suiderhang van Paarlberg en is op 10 Oktober 1975 – honderd jaar na die stigting van die Genootskap van Regte Afrikaners op 14 Augustus 1875 in die Paarl – deur die Eerste Minister, mnr. BJ Vorster, onthul en op 14 Junie 1977 aan die staat oorhandig. Die oprigting van die Taalmonument was die verwesenliking van ’n jare lange Afrikanerideaal. Die Afrikaanse Taalmonument-komitee waarvan die sekretariaat deur die Afrikaanse Taal- en Kultuurbond (ATKB) behartig is, het onvermoeid daaraan gewerk. Die simboliek van die monument is deur die argitek, mnr. Jan van Wyk, gegrond op uitsprake oor die Afrikaanse taal deur die gevierde Afrikanerskrywers CJ Langenhoven en NP van Wyk Louw. Langenhoven het die groeipotensiaal van Afrikaans in 1914 vergelyk met ’n snelstygende boog (’n hiperboliese kromme), en Van Wyk Louw het geskryf: “Afrikaans is die taal wat vir Wes-Europa en Afrika verbind; dit suig sy krag uit die twee bronne; dit vorm ’n brug tussen die groot helder Weste en die magiese Afrika.” ’n Suilegang van drie elemente versinnebeeld die Weste, vloei ineen met die snelstygende boog van die hoof suil (57 m) en word ook met ’n brug verbind met ’n podium met drie rondings wat die magiese Afrika voorstel. Die Maleise taal en kultuur word voorgestel deur ’n stomp muur op die trapaantrede. Saam met die hoof-taalsuil, in dieselfde lewegewende waterpoel met borrelende fontein, staan die staatkundige simbool – die republieksuil (26 m) oop na Afrika. Die monument is gebou van gewapende beton met granietgruis uit die Paarlberg. Die kleurryke onthulling is voorafgegaan deur plaaslike taalfeeste en ’n fakkelloop oor sewe roetes uit elke uithoek van die Republiek en Suidwes.
GEBOORTES
1851 – Frederick Pine Theophilus (Fred) Struben, een van die ontdekkers van die Witwatersrandse goudrif († 7 September 1931)
STERFTES
2020 – Elsabe Antoinette Murray (Elsa) Joubert, skrywer (* 19 Oktober 1922)
Die Afrikaanse skrywer Elsa Joubert is op 14 Junie 2020 in die ouderdom van 97 jaar oorlede; sy sal veral onthou word vir haar romans Ons wag op die kaptein en Die swerfjare van Poppie Nongena, wat onlangs tot ’n rolprent verwerk is.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
