16 MAART
GEBEURE
1713 – Pokke-epidemie aan die Kaap
Die begin van ’n erge pokke-epidemie aan die Kaap. Minstens ’n kwart van die blanke bevolking aan die Kaap sou daaraan sterf. Van die inheemse bevolking sou selfs nog meer te sterwe kom.
1717 – Koffiehuis aan die Kaap geopen
Aan burger Ernst Frederik de Swart is op hierdie dag toestemming verleen om in sy woonhuis aan besoekers, wat van verbyvarende skepe aan land gekom het, koffie te voorsien. Hy durf egter nie ander drank verkoop het nie. Hiermee het die Kaap aan sy oorspronklike doelwit getrou gebly naamlik om as verversingspos te dien en om aan die skeepslui ’n tuiste te bied wanneer hulle hier vertoef. Die bedoeling was om onder huislike, gesellige omstandighede die besoekers te onthaal. In Nederland self was koffie nog baie duur, maar in die Ooste was dit drasties goedkoper. Met die jare het die gedagte van ’n koffiehuis natuurlik nuwe betekenis gekry. Dit het later ook verblyf en ’n aand se konsert ingesluit. Die gedagte van ’n klub of kroeg of rumoerige drinkplek is vroeg in die Afrikaner se wordingsgeskiedenis afgekeur. Met die dekades het daar later in Kaapstad en in Pretoria weer koffiehuise ontstaan waar gesellig verkeer en programme aangebied is. Tot vandag toe nog word koffiehuiskonserte oor die radio in Afrikaans aangebied. Menige jong Afrikanerkunstenaar het onder sulke omstandighede ’n eerste openbare optrede gelewer. Aanvanklik en later het die Afrikaner as lief vir koffie bekend geword, maar in die Groot Trek se jare het ons voorgeslagte aan flou tee voorkeur gegee.
1846 – Die Oorlog van die Byl breek uit op die Kaapse Oosgrens
Die Oorlog van die Byl van 16 Maart 1846 tot Desember 1847, was die sewende in ‘n reeks van nege Oos-Kaapse grensoorloë wat tussen die Oosgrensboere en die Xhosa-stamme gevoer is.
1852 – Versoening tussen Hendrik Potgieter en Andries Pretorius te Rustenburg
Andries Pretorius se onderhandelings met die Britse owerheid het op 17 Januarie 1852 op die ondertekening van die Sandrivier-konvensie uitgeloop, waardeur Pretorius Britse erkenning vir die onafhanklikheid van Transvaal verkry het. Aangesien Potgieter sterk gekant was teen enige vorm van onderhandeling met die Britse owerhede en hy met ’n de facto onafhanklikheid vir die Oorvaalse gebied tevrede was, het Pretorius se optrede en die feit dat hy sonder goedkeuring van die Volksraad met die Britte onderhandel het, hom die gramskap van Potgieter op die hals gehaal. Ten einde verslag van Pretorius se werksaamhede in verband met die Sandrivier-konvensie te ontvang, is ’n Volksraadvergadering vir 16 Maart 1852 te Rustenburg belê. Vanweë die spanning wat tussen Potgieter en Pretorius en hul onderskeie ondersteuners bestaan het, is daar gevrees dat dit tot ’n breekpunt tussen die twee partye mag kom. Sover het sake egter nie gegaan nie. Om die twee Voortrekkerleiers tot kalmte te maan en verdere moeilikheid te voorkom, het ’n aantal invloedryke burgers gedurende die aand van 15 Maart die aanwesige ouderlinge te Rustenburg versoek om ’n gesprek met die twee leiers te voer. Voortvloeiend hieruit het die ouderlinge vroeg die volgende oggend ’n ontmoeting tussen Potgieter en Pretorius in Potgieter se tent gereël waar hulle op ’n grootmoedige en dramatiese wyse ’n einde aan die wrywing gemaak het. Kort voor die Volksraadsitting op 16 Maart 1852 word die tentklap van die tent waarin Potgieter en Pretorius onderhandel het, ten aanskoue van die vergaderde mense oopgeslaan en aanskou hulle die twee Voortrekkerleiers met hulle hande in mekaar met ’n oopgeslane Bybel voor hulle.
1901 – Anglo-Boereoorlog: Middelburg-konferensie
Genl. Louis Botha verwerp lord Kitchener se vredesvoorstelle, en is glad nie beïndruk nie. Hy stel dit aan die burgers te velde dat hulle reeds alles verloor het, en weinig verder het om prys te gee. Om hierdie rede sal hul voortveg tot die laaste. Joseph Chamberlain is verheug oor genl. Botha se reaksie en skryf aan St J Broderick dat hy in elk geval nie die krag gehad het vir lang onderhandelinge nie.
GEBOORTES
1869 – William Angus (Willie) Hofmeyr, kultuurleier en sakeman. Die WA Hofmeyr-prys is na hom vernoem († 18 Oktober 1953)
William (Willie) Angus Hofmeyr, sakeman en kultuurleier, is op Montagu gebore. In 1889 het hy sy BA-graad aan die Victoriakollege op Stellenbosch behaal, hom as prokureur in Johannesburg bekwaam en in sy eie Randse praktyk en later in ’n vennootskap in Kaapstad gepraktiseer. Na die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 het hy in die politieke stryd van daardie jare beland, veral weens sy diepe begeerte om uiting deur middel van die pers vir die opgekropte gevoelens van menige Afrikaners te verkry. Die Nasionale Pers het in 1915 onder sy aanvoering tot stand gekom, en hy was die eerste direksievoorsitter. Tot met sy dood op 18 September 1953 op Stellenbosch was hy in verskeie ampte aan die Nasionale Pers verbonde. Op sakegebied was hy ’n baanbreker en het in 1918 die eerste voorsitterskappe van Santam en Sanlam beklee, asook later dié van African Homes Trust, Bonuskor en Voortrekkerpers. Hy het ’n aanmerklike bydrae tot die stigting van Federale Volksbeleggings en die vestiging van Saambou-Bouvereniging gelewer. By die toekenning van die eregraad DCom, deur die Universiteit van Stellenbosch in 1947, word WA Hofmeyer bestempel as aanspraakmaker op die benaming van leier van die eerste ekonomiese oplewing van die Afrikaanssprekende. Hy het van 1929 tot 1939 en weer in 1948 in die Senaat gedien. Ná sy dood stel die Nasionale Pers die W.A. Hofmeyr-prys vir letterkunde tot sy nagedagtenis in.
1871 – Hans Merensky, geoloog, prospekteerder, wetenskaplike, omgewingsbewaarder en weldoener († 21 Oktober 1952)
Hans Merensky was ’n Suid-Afrikaanse geoloog, prospekteerder, wetenskaplike, omgewingsbewaarder en weldoener. Hy was die ontdekker van: (a) ryk alluviale diamantneerslae by Alexanderbaai in Namakwaland; (b) reuse platinum- en chroomriwwe by Lydenburg, Rustenburg en Potgietersrus wat gelei het tot die oprigting van die wêreld se grootste platinummyne; (c) fosfate en koper by Phalaborwa in die Transvaalse laeveld; (d) goud in die Vrystaat en (e) die grootste chroomneerslag ter wêreld by Jagdlust naby Pietersburg.
1920 – Alba Bouwer, Suid-Afrikaanse kinderboekskryfster, joernalis en maatskaplike werkster († 5 Oktober 2010)
Alba Bouwer was ’n Afrikaanse kinderboekskryfster, joernalis en maatskaplike werkster in die tweede helfte van die 20ste eeu. Verskeie van haar boeke het die plaaslewe as agtergrond. Sy was veral bekend vir haar stories van Rivierplaas en Bergplaas.
STERFTES
1864 – Sir Andries Stockenström, luitenant-goewerneur van die Kaapkolonie (* 6 Julie 1792)
Sir Andries Stockenström was luitenant-goewerneur van die Oostelike Provinsie van die Kaapkolonie. Hy was van Sweedse afkoms en seun van Andries Stockenstrom, landdros van Graaff-Reinet, wat in 1811 deur die Xhosas vermoor is. Sy tweede seun was regter Andries Stockenstrom.
1960 – Nicolaas Jacobus de Wet, politikus, waarnemende goewerneur-generaal en hoofregter (* 11 September 1873)
Nicolaas Jacobus de Wet was ’n Suid-Afrikaanse kabinetsminister, hoofregter, waarnemende goewerneur-generaal en van 1943 tot 1951 kanselier van die Universiteit van Suid-Afrika.
2011 – Carel Willem Hendrik Boshoff, sendeling en stigter van Orania (* 9 November 1927)
Professor Carel Boshoff was die stigter van Orania en die skoonseun van die voormalige Eerste Minister van Suid-Afrika, Hendrik Verwoerd.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
