2 SEPTEMBER
GEBEURE
1848 – Transoranje tot Britse gebied verklaar
Die gebied ten noorde van die Oranjerivier is in die veertigerjare van die vorige eeu gekenmerk deur voortdurende botsings tussen verskillende bevolkingsgroepe. Konflik, spanning en onrus het hoogty gevier. En dit sou uiteindelik tot die uitbreiding van die Britse gesag oor gebied lei. Tussen die Afrikaners wat daar woonagtig was, was daar ’n diep politieke kloof. Die lojaalgesindes onder Michiel Oberholster het Britse onderdaanskap begeer, terwyl die republikeine onder Jan Mocke geensins onder die Britse gesag wou kom nie. Daarby was daar hewige botsings tussen blank en nie-blank. Ten einde raad, het sir Harry Smith, die Kaapse Goewerneur, die gebied tussen die Oranje- en Vaalrivier op 2 Februarie 1848 as Britse gebied geannekseer. Dit sou voortaan as die Oranjerivier-Soewereiniteit bekend staan. Andries Pretorius weier egter om hierin te berus en hy bring ’n gewapende mag op die been. Dog die Britse mag onder Smith verslaan Pretorius se burgermag op 29 Augustus 1848 by Boomplaats, en op 2 September trek Smith Bloemfontein binne. Die Britse gesag word dus gehandhaaf.
1900 – Anglo-Boereoorlog: Skermutseling by Badfontein (Rietfontein), Helvetia/Lydenburg
Die Zuid-Afrikaanche Republiek se Staatsartillerie benut vir die laaste keer al die “Long Toms”- (Creusot-) kanonne as ’n geheel gedurende die Anglo-Boereoorlog. Hulle takel genl. Buller se artillerie by Rietfontein aan die Krokodilrivier, suid van Lydenburg. Die uitslag was onbeslis.
1902 – Pretoriase Normaalkollege gestig
Die Uitvoerende Komitee van Transvaal het op 10 Julie 1902 besluit om agt erwe en twee huise in Sunnyside, Pretoria, van mnr. EF Bourke te koop vir die instelling van ’n normaalkollege. Op Dinsdag 2 September 1902 het die stigting van die kollege werklik plaasgevind toe mej. Maria Elizabeth Bosman van Newcastle haar vir inskrywing aangemeld het. Dertien dae later het mej. Johanna du Toit, van Middelburg, Transvaal, ingeskryf, en die eerste manstudent was Christiaan Johannes Fouché van Ottoshoop, op 5 Februarie 1903, en in dieselfde jaar op 26 Junie het die eerste 39 studente die Pretoriase Normaalkollege verlaat as die eerste gekwalifiseerde onderwysers wat in Transvaal opgelei is. In die begin van 1933 het die kollege ’n Afrikaanstalige inrigting geword. Toe is alle onderwysers vir die driejarige onderwysdiploma opgelei, en in die begin van 1937 is ’n vierjarige gekombineerde universiteits- en diplomakursus ingestel. By die kollege het die eerste Republiekmonument gepryk wat op 8 Junie 1962 deur die destydse Direkteur van Onderwys en oud-hoof van die kollege, dr. AH du Preez van Wyk, onthul is. Die kollege het later bekend gestaan as die Onderwyskollege, Pretoria.
1914 – Afrikanerrebellie
Die militêre oefenkamp begin op Potchefstroom. Dit duur tot 16 September.
1958 – Dr. HF Verwoerd word Eerste Minister van die Unie van Suid-Afrika
1945 – Beëindiging van Tweede Wêreldoorlog
Die Tweede Wêreldoorlog kom amptelik tot ’n einde met die ondertekening van die Japannese oorgawedokumente op die dek van die USS Missouri.
GEBOORTES
1814 – Ds. Dirk van der Hoff, predikant, stigter van die Hervormde Kerk en ontwerper van die Transvaalse Vierkleur († 9 Oktober 1881)
Dirk van der Hoff is in Dortrecht, Nederland, gebore. Toe hy en sy gesin in Mei 1853 na Potchefstroom verhuis, was die ZAR, wat die vorige jaar deur Brittanje as onafhanklike staat erken is, nog in sy wordingsjare. Tot vroeg in die jare sestig het ds. Van der Hoff sy veeleisende pastorale werk in Transvaal vingeralleen van Potchefstroom behartig. As predikant van die Nederduitsch Hervormde Kerk en as vertroueling van kmdt.-genl. MW Pretorius, wat van 1856 president was, was Van der Hoff ook geroepe om, naas sy gemeentelike arbeid in die uitgestrekte landstreek, ook advies en leiding te gee op onderwys-, kultuur- en staatsgebied van die jeugdige Afrikanerstaat benoorde die Vaalrivier. Tot enkele jare gelede was die naam van ds. Van der Hoff uitsluitlik geassosieer met die ontwerp van die Transvaalse Vierkleur in 1856. Dit het egter aan die lig gekom dat Marthinus van der Hoff, ’n opgeleide landmeter wat op aandrang van sy ouer broer na die ZAR verhuis het, maar as gevolg van ’n gebrek aan werksopdragte op Potchefstroom as landdros begin werk het, ’n aandeel gehad het in die ontwerp van die Vierkleur in samewerking met Anton Schubärt, ’n plaaslike sakeman. Waar ds. Van der Hoff op 6 Januarie 1857 ’n prominente aandeel gehad het in die verrigtinge op Potchefstroom wat in verband gestaan het met die beëdiging van president MW Pretorius en die eerste hysing van die Vierkleur op die Markplein, en hy ’n Vlaggelied wat hy vir die geleentheid geskrywe het, voorgedra en daarbenewens in 1874 ook ’n uitmuntende beskrywing gegee het van die voorkoms en simboliek van die Vierkleur, kan die afleiding – gebaseer op omstandigheidsgetuienis – gemaak word dat hý verantwoordelik was vir die konsepontwerp, en dat sy broer en Schubärt, met ’n doos waterverf tot hul beskikking, die vlagidee in tekening gebring het. Hy is op 9 Oktober 1881 op Potchefstroom oorlede.
1886 – Franciscus Jacobus Ludovicus (Louis) de Vriendt, akteur († 27 Junie 1946)
Franciscus Jacobus Ludovicus (Louis) de Vriendt – gebore in België – was een van ’n paar Nederlandssprekende akteurs wat ’n belangrike bydrae tot die Afrikaanse beroepstoneel gelewer het, van 1927 tot sy dood. Suid-Afrikaanse gehore is veral geïmponeer deur die verskeidenheid rolle wat hy en sy vrou in die sogenaamde transformasiestukke vertolk het. Hul belangrikste opvoerings was Die brandstigter, Het kind der zonden, Die Wêreldhervormers en die operette Sepp’l.
STERFTES
1897 – Daniël Christiaan Esterhuyse, bekend as die eerste gepubliseerde Afrikaanse digter (* 1 Augustus 1815)
DC Esterhuyse was een van die interessantste figure wat die Roggeveld opgelewer het en een van die eerste kerkraadslede van die NG gemeente Sutherland. Hy is ook bekend as die eerste gepubliseerde Afrikaanse digter met sy bundel Dertig Liederen wat in 1861 verskyn.
1897 – Daniël Christiaan Esterhuyse, bekend as die eerste gepubliseerde Afrikaanse digter met sy bundel Dertig Liederen wat in 1861 verskyn (* 1 Augustus 1815)
1909 – Prof. dr. Nicolaas Jacobus Hofmeyr, predikant en teoloog (* 8 Maart 1827)
Nicolaas Jacobus Hofmeyr is op Stellenbosch gebore en ontvang sy skoolopleiding aan die enigste Hollandse skool in die Kaap, Tot Nut van’t Algemeen. Hy vertrek na Holland om hom aan die Universiteit van Utrecht as predikant te bekwaam. In 1849 lê hy die kandidaatseksamen af met die hoogste lof. Van 1851 tot 1858 is hy predikant van die gemeente Hantam, wat op sy aandrang Calvinia, na Calvyn, genoem is. In 1859 word hy en ds. John Murray die eerste teologiese professore aan die Teologiese Kweekskool op Stellenbosch. Baie jare het hy ’n onberekenbare invloed op sy studente uitgeoefen. Hy het baie in die hoër onderwys belang gestel, en hierin was sy bondgenoot ds. JH Neethling, van Stellenbosch. Op hulle aandrang is die Stellenbossche Gymnasium (Gimnasium Paul Roos) in 1866 gestig. Hieruit het die senior afdeling in die Victoria-Kollege ontwikkel, wat in 1918 die Universiteit van Stellenbosch geword het. Hulle het ook die Hoër Meisieskool Bloemhof gestig. Prof. Hofmeyr het hom vroeër al verset teen die liberalisme wat in die NG Kerk begin indring het. In 1862 stig hy De Volksvriend, wat veral die ortodokse Calvinistiese geloof teenoor die liberalisme beklemtoon het. Hy begin die Sondagoggend Bybelklasse op Stellenbosch, waaruit die Christelike Jongeliedevereniging (CJV) voortgekom het. Hierdie lesings word in ’n aantal stigtelike boeke gepubliseer, wat wye invloed uitgeoefen het en selfs in Duits vertaal is. Hy is op 2 September 1909 op Stellenbosch oorlede.
1914 – Sir John de Villiers, Hoofregter van die Kaapkolonie en die eerste Hoofregter van die Unie van Suid-Afrika (* 15 Junie 1842)
John Henry de Villiers, 1st Baron de Villiers, was ‘n hoofregter van die Kaapkolonie en die Unie van Suid-Afrika.
1973 – JRR Tolkien, skrywer, digter en filoloog (* 3 Januarie 1892)
JRR Tolkien is in Bloemfontein, Oranje-Vrystaat, gebore. Sy ouers, Mabel en Arthur Tolkien, was Brits, maar het in ’n bank in Suid-Afrika gewerk. Hy was ’n sieklike kind, en hy en sy ma en broer (Hilary, gebore 1894) het in 1895 na Engeland teruggekeer vir ’n klimaatsverandering. Sy pa het agtergebly, maar is in Februarie 1896 skielik oorlede.
2001 – Christiaan Neethling (Chris) Barnard, hartsjirurg en hartoorplantingspionier (* 8 November 1922)
Chris Barnard was ’n suksesvolle hartchirurg wat roem verwerf nadat hy die wêreld se eerste suksesvolle mens-tot-mens-hartoorplanting in 1967 gedoen het. Hy skryf ook verskeie boeke.
Bronne:
Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge. 1980. Afrikaanse Kultuuralmanak. Johannesburg: FAK.
Langner, Danie & Raath, Andries. 2014. Die Afrikanerrebellie 1914-1915. Pretoria: Kraal Uitgewers.
Vriende van Afrikaans. Dae uit ons geskiedenis. ’n Afrikaanse kultuur-historiese dagboek. Kaapstad: Griffel.
