KONSENTRASIEKAMPE VAN DIE ANGLO-BOEREOORLOG

Tydens die Anglo-Boereoorlog, wat van 1899 tot 1902 geduur het, het die Britse magte konsentrasiekampe in die Kaapkolonie, die Vrystaat, Transvaal en Natal opgerig.

In 1900 het Herbert Kitchener beheer van die Britse magte oorgeneem en begin om taktiek wat tot die Britse oorwinning aanleiding gegee het, in werking te stel. Volgens die historikus Thomas Packenham het Kitchener planne in werking gestel om guerrillas in ’n reeks stelselmatige veldtogte af te skrik, en die Boere wat gevange geneem en gewond is, van alles wat van waarde vir hulle was, te stroop. Dit het hul vroue en kinders ingesluit. Groot siekte-epidemies het uitgebreek en daar was duisende sterfgevalle, onder meer onder kinders.

Ingevolge die Verskroeideaardebeleid is die Boere se plase vernietig; hul oeste is stelselmatig vernietig en hul vee is geslag terwyl hul opstalle afgebrand is. Daardeur het die Britse magte die Boere verhinder om hul voorrade aan te vul en duisende mans, vroue en kinders is na konsentrasiekampe gestuur. Dit was nie die eerste keer dat konsentrasiekampe opgerig is nie, aangesien Spanje dit tydens die Kubaanse oorlog ook gedoen het. Dit was egter die eerste keer wat ’n hele nasie stelselmatig geteiken is en vir die eerste keer is hele streke heeltemal ontvolk. Op die ou einde was daar 45 konsentrasiekampe vir Boeregevangenes en nóg 64 vir swart mense. Onder die 28 000 Boeremans wat gevange geneem is, is 25 630 na die buiteland gestuur met die gevolg dat die meeste gevangenes vroue en kinders was.

Die administrasie van die kampe was uiters swak en hulle het al hoe meer oorbevolk geraak namate Kitchener se troepe die strategie van gevangeneming al hoe meer in werking begin stel het. Die gesondheidstoestande was haglik, veral as gevolg van verwaarlosing, swak higiëne en swak sanitasie. Wanvoeding en aansteeklike siektes soos masels het die situasie nog verder vererger en omdat hedendaagse mediese fasiliteite nog nie bestaan het nie, is baie van die gevangenes in die konsentrasiekampe dood.

Hoewel die Britse algemene verkiesing van 1900, wat ook as die “Khaki-verkiesing” bekendgestaan het, op ’n oorwinning vir die Konserwatiewe Party uitgeloop het as gevolg van die Britse magte se oorwinning oor die Boere, het openbare steun gou gekwyn aangesien berigte die ronde gedoen het waarin die swak behandeling van die Boere-burgerlikes deur die Britse magte beklemtoon is. In Februarie 1901 is daar in die parlement daarteen beswaar gemaak toe David Lloyd, ’n parlementslid van die Liberale Party, ’n venynige aanval op die regering geloods het.

Emily Hobhouse, ’n afgevaardigde van die Suid-Afrikaanse Noodfonds vir Vroue en Kinders, het sommige van die kampe in die Vrystaat in Januarie 1901 besoek en in Mei daardie jaar het sy aan boord van die skip Saxon na Engeland teruggekeer. Alfred Milner, die hoë kommissaris in Suid-Afrika, was ook aan boord van die skip. Ongelukkig vir die gevangenes en die Britse regering het hy hoegenaamd geen tyd vir Hobhouse gehad nie; hy het haar as ’n Boere-simpatiseerder en ’n moeilikheidmaker beskou. Met haar terugkeer, het Hobhouse baie gedoen om die nood van die gevangenes onder die publiek se aandag te bring. Sy het daarin geslaag om met Henry Campbell-Bannerman, die leier van die Liberale Party te praat, maar hy was nie bereid om aandag aan die saak te gee nie omdat sy party in twee geskeur was tussen die imperialiste en die faksies wat die Boere goedgesind was.

St John Brodrick, die Konserwatiewe Minister van Buitelandse Sake belas met oorlogsake, het die regering se beleid aanvanklik verdedig deur te sê dat die kampe vrywillig was en dat die Boere gelukkig en gemaklik was. Hy kon sy bewerings egter nie met statistiek staaf nie; daarom het hy later beweer dat die kampe “militêr noodsaaklik” was en dat alles moontlik gedoen is om die toestande in die kampe so gemaklik as moontlik te maak.

In Junie 1901 het Hobhouse ’n verslag gepubliseer wat Brodrick se bewerings weerlê het, waarna Lloyd George die regering openlik daarvan beskuldig het dat hy met ’n beleid van uitwissing teen die Boere-bevolking besig was. In dieselfde maand het Campbell-Bannerman die retoriese vraag “Wanneer is ’n oorlog nie ’n oorlog nie?” beantwoord, met verwysing na die konsentrasiekampe en die beleide wat daarvoor verantwoordelik was. Hobhouse se verslag het in die Britse gemeenskap en internasionaal ’n herrie veroorsaak, maar buite Suid-Afrika was daar feitlik geen simpatie vir die uiters reaksionêre president Paul Kruger nie.

Hoewel die regering die parlementêre debat met 252 stemme teen 149 gewen het, het hy onder venynige kritiek deurgeloop. Die openbare verontwaardiging het gemaak dat Lord Kitchener gevra is om ’n diepgaande verslag saam te stel. In reaksie daarop is volledige statistiek oor wat in die kampe gebeur het, in Julie 1901 uitgestuur. Altesaam 93 940 Boere en 24 457 swart mense is in die kampe aangehou en die hoë sterftesyfer, veral onder kinders, het gemaak dat dit ’n katastrofe geword het.

Die regering het op die groeiende ontevredenheid gereageer deur ’n kommissie van ondersoek aan te stel. Die kommissie was uniek in die sin dat dit slegs uit vroue bestaan het. Die voorsitter was Millicent Fawcett, ’n lid van die beweging wat stemreg vir vroue bepleit het, maar ’n ondersteuner van die regering was. Dit het gemaak dat die kommissie “in veilige hande” was. Sy het die konsentrasiekampe tussen Augustus en Desember 1901 besoek. Hoewel die regering ’n verslag verwag het wat gebruik kon word om kritiek teen die kampe te besweer, het dit Hobhouse se ergste vrese bevestig. Daarby het die verslag aanbeveel dat rantsoene vermeerder moes word en dat meer verpleegsters daarheen gestuur moes word. Dit het ook ’n paar praktiese maatreëls bevat wat ingestel moes word om toestande in die kampe te verbeter. Fawcett het reguit gesê dat die katastrofe te wyte was aan die feit dat basiese higiënestandaarde nie gevolg is nie. In November 1901 het Joseph Chamberlain, die koloniale sekretaris, Alfred Milner beveel om te verseker dat alles moontlik gedoen sou word om die sterftesyfer te verlaag. Die burgerlike owerhede het beheer van die kampe by Kitchener oorgeneem en teen Februarie 1902 het die sterftesyfer tot 6,9% gedaal. Op die ou einde was die syfer slegs 2%.

Die Vrede van Vereeniging wat op 31 Mei 1902 gesluit is, het ’n einde aan die Anglo-Boereoorlog, en daarom ook aan die konsentrasiekampe gebring. Op 16 Desember 1913 is die Nasionale Vrouemonument, ter nagedagtenis aan die vroue en kinders wat in die konsentrasiekampe dood is, onthul.

deur Daantjie Badenhorst

Lys van konsentrasiekampe, sterftes en die tydperk wat dit bestaan het

(soos geneem uit Konsentrasiekampsterftes van Celeste Reynolds)

Aliwal-Noord

Sterftes: 778

Tydperk: Januarie 1901-November 1902

Balmoral (Witbank)

Sterftes: 547

Tydperk: Julie 1901-Desember 1902

Barberton

Sterftes: 274

Tydperk: Februarie 1901-Desember 1902

Belfast

Sterftes: 311

Tydperk: Februarie 1901-Desember 1902

Bethulie

Sterftes: 1745

Tydperk: April 1901-Januarie 1902

Bloemfontein

Sterftes: 2100

Tydperk: 1900-Januarie 1903

Bloemhof

Sterftes:4

Boksburg

Sterftes: 9

Brandfort

Sterftes: 1646

Tydperk: Januarie 1901-Maart 1903

Bronkhorstspruit

Sterftes: 2

Tydperk: 1901

Colenso

Sterftes: 6

Tydperk: Januarie 1902-April 1902

De Jagersdrift

Tydperk: Mei 1901?

Douglas

Tydperk: Okt 1901-?

Driefontein

Sterftes: 10

Tydperk: 31 Augustus 1902 (gesluit)

Edenburg

Sterftes: 376

Tydperk: Des 1900-1901?

Elandsfontein

Sterftes: 5

Tydperk: Januarie 1901-Junie 1901

Ermelo

Stertes: 15

Eshowe

Steftes: 3

Tydperk: Oktober 1901-April 1902

Greylingstad

Sterftes: 180

Harrismith

Sterftes: 175

Tydperk: November 1900-Mei 1902

Heidelberg

Sterftes: 559

Tydperk: Januarie 1901-Desember 1902

Heilbron

Sterftes: 1106

Tydperk: Februarie 1901-Januarie 1903

Holfontein

Sterftes: 7

Honingspruit

Sterftes: 1

Howick

Sterftes: 171

Tydperk: Januarie 1901-Oktober 1902

Irene

Sterftes: 1314

Tydperk: Desember 1900-Februarie 1903

Isipingo (Durban)

Sterftes: 6

Jacobs Siding

Sterftes: 57

Tydperk: Februarie 1902-Januarie 1903

Johannesburg (Turffontein)

Sterftes: 782

Tydperk: Desember 1900-Oktober 1902

Kabusie (King William’s Town)

Sterftes: 3

Tydperk: Mei 1902-Desember 1902

Kimberley

Sterftes: 665

Tydperk: Januarie 1901-Januarie 1903

Klerksdorp

Sterftes: 1499

Tydperk: Januarie 1901-Januarie 1903

Klippoortje

Sterftes: 4

Tydperk: Desember 1901-25 Oktober 1902

Kroonstad

Sterftes: 1704

Tydperk: September 1900-Januarie 1903

Krugersdorp

Sterftes: 1248

Tydperk: Mei 1901-Desember 1902

Ladybrand

Tydperk: April 1901-Junie 1902?

Ladysmith

Sterftes: 18

Tydperk: Februarie 1902-September 1902

Lydenburg (militêre pos)

Sterftes: 15

Tydperk: ?1900 – ?1902

Mafeking

Sterftes: 1413

Tydperk: Julie 1901-Desember 1902

Meintjeskop (Pretoria)

Sterftes: 469

Tydperk: Januarie 1902-Desember 1902

Merebank (Claremont/Durban)

Sterftes: 604

Tydperk: September 1901-Desember 1902

Middelburg

Sterftes: 2239

Tydperk: Februarie 1901-Januarie 1903

Nauwpoort-Wes

Sterftes: 3

Tydperk: 22 September 1902 (gesluit)

Nigel en Floridakop

Sterftes: 127

Tydperk: Desember 1901-31 Augustus 1902

Norvalspont

Sterftes: 461

Tydperk: Februarie 1901-Oktober 1902

Nylstroom

Sterftes: 555

Tydperk: Mei 1901-Maart 1902

Oos-Londen (Stutterheim)

Sterftes: 12

Tydperk: Maart 1902-Augustus 1902

Oranjerivierstasie (Oranjerivier/Hopetown)

Sterftes: 238

Tydperk: April 1901-November 1902

Pietermaritzburg

Sterftes: 238

Tydperk: Augustus 1900-Desember 1902

Pietersburg

Sterftes: 964

Tydperk: Mei 1901-Januarie 1903?

Pinetown

Sterftes: 33

Tydperk: April 1902-Augustus 1902

Port Elizabeth

Sterftes: 48

Tydperk: November 1900-November 1902

Potchefstroom

Sterftes: 1293

Tydperk: September 1900-Maart 1903

Springfontein

Sterftes: 784

Tydperk: Februarie 1900-Januarie 1903

Standerton

Sterftes: 1173

Tydperk: Desember 1900-Januarie 1903

Uitenhage

Sterftes: 10

Tydperk: April 1902-Oktober 1902

Vereeniging

Sterftes: 341

Tydperk: September 1900-November 1902

Volksrust

Sterftes: 1157

Tydperk: Februarie 1901- Januarie 1903

Vredefortweg (Greenlands)

Sterftes: 606

Tydperk: Februarie 1901-September 1902

Vryburg

Sterftes: 286

Tydperk: Julie 1901-Desember 1902

Vryheid

Sterfes: 23

Tydperk: Julie 1901-?1902

Warrenton

Sterftes: 3

Tydperk: Maart 1901-Julie 1902?

Waterval Bridge (Waterval Boven)

Sterftes: 28

Tydperk: ?-30 September 1902

Wentworth

Sterftes: 19

Tydperk: Maart 190?-September 1902

Winburg (Vaalbank)

Sterftes: 637

Tydperk: Januarie 1901-Januarie 1903?